Pèssè
Pèssè iyâ arèya bhârâng sè bisa èporop otabâ standar pangokor nèlay (ètongan) sè sah, èpakalowar bi' pamarenta è naghârâ aropa kertas, emas, salaka, logam laèn sè ècètha' kalabân ghâmbhâr sè tanto. Objèk porophân bisa aropa bhârâng otabâ jasa sè ollè èkatarèma bi' orèng è ḍâlem prosès pamorophân bhârâng bân jasa.[1] Ḍâlem èlmo èkonomi modern, pèssè èartèaghi kaangghuy bhârâng sè kasadhiya bân sacara omom ètarèma kaangghuy pakakas pamajârân kaangghuy pamellèyan râng-bhârâng bân jasa, kasoghiyân sè bâḍâ arghâna laènna, sarta kaangghuy pamajârân otang.[2] Pan-bârâmpan ahlè paḍâ nyebbhuttaghi fungsina pèssè kaangghuy alat pamajârân. Kasimpulânna, pèssè iyâ arèya bhârâng sè ètarèma bi' orèng kaangghuy pangokor nèlay, pamorobhân bân kaangghuy pamajârân atas apa sè èbelli kadhi bhârâng otabâ jasa. È bâkto sè paḍâ iyâ arèya alat kaangghuy matambâ kasoghiyân.
Kabâḍâ'anna pèssè, anyadhiyaaghi alternatif transaksi lebbi ghâmpang katèmbhâng barter (rop-porobhân) sè lebbi kompleks, ta' èfisièn bân korang cocok è ghuna'aghi ḍâlem sistem èkonomi modern karna bhutho orèng sè anḍi' pangaterro sè paḍâ kaangghuy ngalakonè rop-porobhân bân jhughâ malarat ḍâlem nantowaghi nèlay.[3] Èfisiènsi sè è kaollè kalabân aghunaaghi pèssè bhâkal nyothok pardhâghângan bân apa sè è bâgi è tanaghâ lako sampè' bhâkal bisa nèngkattaghi produktivitas bân kamakmorân.
Awwâllâ, è inḍonèsia, pèssè --ḍâlem hal arèya pèssè kartal --è paterbi' bi' pamarèntha Rèpublik Inḍonèsia. Namong, sajjhek è pakalowarra UU No. 13 taon 1968 pasal 26 ayât 1, hak pamarèntha kaangghuy nyèta' pèssè è cabhut. Pamarèntha nepteppaghi Bank Sèntral, Bank Inḍonèsia kaangghuy tong-sèttongnga lembaga sè berha' aghâbây pèssè kartal. Hak kaangghuy aghâbây pèssè è sebbhut kalabân hak oktroi.[4]
Sajjhârâ
[beccè' | beccè' sombher]Awwâllâ, masyarakat ghi' ta' kennal ka pamorobhân karna è nèyap orèng osaha mabânnya kabhutowan kalabân osaha na dhibi'. Manossa abhuru lamon lapar, aghâbây angghuyyân dhibi' ḍâri bahan-bahan sè saderhana, Nyarè wâ'-buwâân kaangghuy ngakan dhibi'; sèngkatdhâ, apa sè è kaollè arowa sè è manpaattaghi kaangghuy kabhutoânna. Parkembangan salanjhut èpon ngadhâpbhi manossa è ka'ḍimma apa sè è kaghâbây ternyata ta' cokop kaangghuy sakabbhina kabhutoânna. Kaangghuy ngaollè bhârâng sè ta' è kaollè dhibi', orèng nyarè orèng sè bisa narèma poropbhân bhârâng sè è kaanḍi' kalabân bhârâng laèn sè è kabhutho. Akibatdhâ, kalowar sistem 'poropbhân (barter) iyâ arèya bhârâng sè è porop kalabân bhârâng. Namong, ahèrra, bânnya' kamalaratdhân sè è rassaè kalabân sistem arèya (barter).[5] Iyâ arèya malarat kaangghuy nemmo orèng sè kasokan narèma bhârâng sè è katerro kaangghuy ngaollè bhârâng sè ollè è porop kalabân arghâ pamorobhân sè paḍâ otaba para' paḍâ'â arghâna. Salaènna jèya, marghâna politik asebhâbbaghi rassa tako' kaangghuy ngalakonè rop-porobhân (barter). Kaangghuy ngatassè hal kasebbhut, molay kalowar pèkkèran kaangghuy aghunaaghi bhârâng sè tanto kaangghuy è ghuna'aghi ḍâlem sistem bhârâng poropbhân. Bhârâng sè è tep-teppaghi kaangghuy alat pamajârân iyâ arèya sè bhârângnga tèngghi sè bhâkal è tarèma bi' omom (generally accepted), bhârâng-bhârâng sè è pèlè arghâna rajâ (malarat sè è kaollèya otabâ anḍi' arghâ magis bân mistik), otabâ bhârâng sè aropaaghi kabhutowân primèr rèn-arèna, misalla bujâ sè è ghuna'aghi orèng Romawi kaangghuy alat porop otabâ alat pamajârân opa'an.[6] Pangarona orèng Romawi kasebbhut pagghun bisa è abâs sampè' satèya: orèng ènggris, nyebbhut opa kalabân salary sè asalla ḍâri bhâsa Latin salarium sè artèna bujâ.
Maskè, alat porop ella bâḍâ, kamalaratdhân ḍâlem poropbhân teptep bâḍâ. Kamalaratdhân-kamalaradhân rowa è antarana karna bhârâng sè è padhâddhi alat porop ghi' ta' anḍi' pecca'an saèngghâ panenttowân nèlay pèssè, sèmpenna (storage), bân angko'an (transportation) dhâddhi malarat sampè' kalowar kamalaratdhân marghâna korangnga daya tahan bhârâng-bhârâng kasebbhut saèngghâ ghâmpang ancor otabâ ta' abit.
Terros kalowar sè è nyamaè kalabân pèssè logam. Pèssè logam pertama kalè kalowar è 1000 S.M è Tiongkok. Logam è pèlè kaangghuy alat porop polana anḍi' nèlay tèngghi saèngghâ è kalèburè, bisa tahan abit bân ta' lekkas rosak, ghâmpang è pecca tanpa ngorangngè nèlay bân ghâmpang kaangghuy è lè-allè. Logam sè è dhâddhiyaghi alat porop polana maso' syarat kasebbhut iyâ arèya emmas bân pera'. Pèssè logam emmas bân pera' paḍâ è sebbhut kalabân pèssè penuh (full bodied money). Artè na, nèlay intristil (nèlay bahan) pèssè paḍâ kalabân nèlay nominalla (nèlay sè kacantum è mata pèssè kasebbhut). È bâkto jèya, nèyap orèng anḍi' hak menempa pèssè, melebur, na jhuwâl otabâ ngangghuy bân anḍi' hak ta' kabâtes ḍâlem nyabâ' pèssè logam.[7]
Sombher
[beccè' | beccè' sombher]- ↑ "Definition of MONEY". www.merriam (ḍâlem bhâsa ènggris). Èaksès tangghâl 025-03-25.
- ↑ Gischa, Serafica. Gischa, Serafica, ed. "Uang: Pengertian, Sejarah, Fungsi dan Jenisnya". Kompas. 29 Januwari 2020, Èaksès tangghâl 202-03-25.
- ↑ "Functions of Money". www.cliffsnotes Èaksès 2025-03-25.
- ↑ Nailufar, Nibras Nada. Nailufar, Nibras Nada, ed. "Hak Oktroi: Pengertian dan Isinya". Kompas.com. Èaksès tangghâl 2025-03-25.
- ↑ Dalton, George (1982). "Barter". Journal of Economic Issues. 16 (1): 1. Èaksès tangghâl 2025-03-25.
- ↑ "How Salt Works". HowStuffWorks (ḍâlem bhâsa ènggris). 27 Nopèmber 2007, `Èaksès tangghâl 2025-03-25.
- ↑ Head, Barclay V. (1883). "Anciet Greek Coins". American Journal of Numismatics, and Bulletin of the American Numismatic and Archaeological Society. 18 (2): 25.