Language preservation
Nchekwa asụsụ bụ ichekwa asụsụ ndị nọ n'ihe egwu ma ọ bụ ndị nwụrụ anwụ. Site na ọnwụ asụsụ, ọmụmụ na linguistics, anthropology, prehistory na psychology na-atụfu ụdịdị dị iche iche.[1] Dị ka a na-echeta akụkọ ihe mere eme site n'enyemaka nke ichekwa akụkọ ihe mere eme, ichekwa asụsụ na-akwado asụsụ anwụ anwụ ma ọ bụ nke nwụrụ anwụ maka ọmụmụ ihe n'ọdịnihu na mpaghara ndị dị otú ahụ. Otu dị ka asụsụ 7000[2] na Ụlọ Ọrụ Na-ahụ Maka Asụsụ Ndị Dị Ndụ na-ede akwụkwọ ma na-akụzi asụsụ ndị nọ n'ihe egwu dị ka ụzọ isi chekwaa asụsụ. Mgbe ụfọdụ, a na-echekwa akụkụ nke asụsụ n'ụlọ ngosi ihe mgbe ochie, dị ka mbadamba nkume nwere ihe odide Cuneiform sitere na Mesopotemia. Na mgbakwunye, ebipụtawo akwụkwọ ọkọwa okwu iji nyere aka idobe ndekọ asụsụ, dị ka akwụkwọ ọkọwa okwu Kalapuya[3] nke ebo Siletz na Oregon bipụtara..[1]
Asụsụ bụ akụkụ dị mkpa nke obodo ọ bụla, n'ihi na ọ na-eme ka ndị mmadụ nwee ike ịkparịta ụka na ikwupụta onwe ha. Mgbe asụsụ nwụrụ, ọgbọ na-abịa n'ihu na-efunahụ akụkụ dị mkpa nke omenala dị mkpa iji ghọta ya kpamkpam. Nke a na-eme ka asụsụ bụrụ akụkụ ihe nketa omenala adịghị ike, ọ dịkwa mkpa karịsịa ichekwa ya. Dị ka Òtù Mmụta, Sayensị na Ọdịbendị nke Mba Ndị Dị n’Otu (UNESCO) si kwuo, site n’eziokwu ndị e bipụtara na “Atlas of Languages in Danger of Disappearing” ha, e nwere ihe dị ka asụsụ 7,000 a na-asụ n’ụwa nile taa, ọkara nke ndị bi n’ụwa na-asụkwa asụsụ asatọ a na-asụkarị.[2]
A kọrọ na ihe na-erughị mmadụ 10,000 na-asụ ihe karịrị asụsụ 3,000. Ethnologue, bụ́ akwụkwọ ntụaka nke SIL International bipụtara, agụpụtala asụsụ ndị a ma ama n’ụwa, o kwukwara na asụsụ 417 na-achọ ịla n’iyi.[1] Nchedo asụsụ bụ nchebe nke ihe nketa omenala, dịka Karl von Habsburg, Onye isi ala Blue Shield International, kwuru. "Taa, na nkezi, anyị na-efunahụ otu asụsụ n'ụwa kwa izu isii. E nwere ihe dị ka asụsụ 6800. Ma pasent anọ nke ndị bi na-asụ 96 pasent nke asụsụ, na 96 pasent nke ndị bi na-asụ anọ pasent nke asụsụ. Ndị a pasent anọ na-asụ site na nnukwu asụsụ dị iche iche na-Ya mere ọ bụghị n'ihe ize ndụ. Ma 96 pasent nke asụsụ anyị maara na-na-na-na-na-na-n'ihe ize ndụ extin. "
Ihe kpatara mbibi ma ọ bụ mkpochapụ asụsụ
[dezie | dezie ebe o si]E nwere ihe dị iche iche nwere ike itinye asụsụ n'ihe ize ndụ nke ịpụ n'anya. Otu bụ mgbe a na-akụzighị ụmụaka nke obodo, ma ọ bụ ma ọ dịkarịa ala ọtụtụ ụmụaka. N'ọnọdụ ndị a, ndị fọdụrụ na-asụ asụsụ ahụ nke ọma bụ ndị okenye n'ime obodo, mgbe ha na-agafe, asụsụ ahụ na ha na-anwụ. [citation needed]
Ndị na-asụ ụmụaka ezughị iji hụ na asụsụ dị ndụ. Ọ bụrụ na a na-ebugharị ụmụaka na-asụ asụsụ ahụ n'ebe ọzọ ebe a na-adịghị asụ ya, ọ na-aghọ ihe ize ndụ. Ọgba aghara ndọrọ ndọrọ ọchịchị na nke agha nwekwara ike itinye asụsụ n'ihe ize ndụ.[2] Mgbe a manyere ndị mmadụ ịhapụ ụlọ ha gaa n'ala ọhụrụ, ha nwere ike ịmụta asụsụ nke mpaghara ọhụrụ ahụ iji mee mgbanwe, ha na-emesị tụfuo asụsụ ha. N'otu aka ahụ, mgbe a na-awakpo mba ma ọ bụ ókèala, a pụrụ ịmanye ndị mmadụ ịmụ asụsụ onye mwakpo ahụ. [citation needed]
Asụsụ nwekwara ike ijikọ ya na ndị nọ n'ọkwá dị ala.[2] N'ọnọdụ a, ndị nne na nna ga-agba ụmụ ha ume iji asụsụ a na-ejikarị eme ihe na ọha mmadụ iji kewapụ onwe ha n'ebe ndị a na-eche na ha dị ala. N'ime otu ọgbọ ma ọ bụ abụọ nke ihe omume a, asụsụ ahụ nwere ike ịla n'iyi n'ụzọ dị mfe. [citation needed]
Ụzọ E Si Chekwaa ya
[dezie | dezie ebe o si]Ịga akwụkwọ
[dezie | dezie ebe o si]Otu ụzọ isi chekwaa asụsụ bụ ịgba ndị na-eto eto ume ka ha na-asụ asụsụ ala ha ka ha na na-etolite, ka ha wee kụziere ụmụ ha asụsụ ahụ. Iwebata asụsụ obodo n'ụlọ akwụkwọ ga-eme ka usoro a dị ngwa. Otú ọ dị, usoro ụlọ akwụkwọ na-enwe mbelata n'itinye asụsụ mba ọzọ, ọkachasị na United States. Dị ka American Academy of Arts and Sciences si kwuo, a na-ebu ụzọ webata ụmụ akwụkwọ America na mmụta asụsụ sekọndrị ma ọ bụ ụlọ akwụkwọ sekọndary, ma e nweela mbelata 17% na ụlọ akwụkwọ sekọrịtandrị na-akụzi asụsụ sekọndur n'etiti 1996 na 2008.[3] Marty Abbott, onye isi nchịkwa nke American Council on the 7 Teaching of Foreign Languages, na-ewere mbelata na enweghị usoro mmụta asụsụ mba ọzọ n'ụlọ akwụkwọ America dị ka ihe gbasara enweghị obi ike ụmụ akwụkwọ na-egosi mgbe ha na-amụ asụsụ ọhụrụ.[4]
E meela mgbalị zuru ụwa ọnụ, nakwa, na itinye asụsụ obodo n'ụlọ akwụkwọ ọha na eze iji kwalite uto ọdịbendị. N'ịbụ nke e webatara na India site na ndụmọdụ nke Kọmitii Mmụta Mahadum, usoro asụsụ atọ ghọrọ ntọala maka iwu asụsụ dị mma. Mgbe e chepụtara ya, asụsụ atọ ahụ bụ Bekee, Hindi, na asụsụ obodo. Ọ bụ ezie na mmemme a dara na India n'ihi enweghị ịnụ ọkụ n'obi ọha na eze na ego gọọmentị, ọ bara ọgaranya na Kazakh" id="mwXQ" rel="mw:WikiLink" title="Kazakhstan">Kazakhstan, ebe asụsụ ha atọ bụ Bekee, Kazakh, na Russian. Bekee jere ozi dị ka asụsụ 'ụwa' nke a na-ahụ dị ka ihe na-akpali akụ na ụba na azụmaahịa na mba ụwa, ebe a na-ele Kazakh na Russian anya dị ka ihe nkedo maka ọdịbendị na mba Kazakhstan.[5]
Nkà na ụzụ nke oge a
[dezie | dezie ebe o si]Enwere ike iji Ịntanetị mee ihe iji mee ka a mara banyere nsogbu nke mkpochapụ asụsụ na nchekwa asụsụ. Enwere ike iji ya sụgharịa, depụta, chekwaa, ma nye ozi na ịnweta asụsụ. Enwere ike iji teknụzụ ọhụrụ dịka pọdkastị iji chekwaa nsụgharị asụsụ ndị a na-asụ, akwụkwọ edere ede nwere ike ichekwa ozi gbasara akwụkwọ obodo na asụsụ nke asụsụ.
Onye na-enye ịntanetị mba ụwa bụ VeriSign na-eme atụmatụ na 65-70% nke ọdịnaya ịntanetị niile dị na Bekee.[6]
Iji akwụkwọ edere ede iji chekwaa ozi gbasara akwụkwọ na asụsụ ala ọzọ abụghịkwa na-enweghị nsogbu. Naanị n'ihi na edere asụsụ, nke a apụtaghị na ọ ga-adịgide. Ozi edere n'ụdị akwụkwọ ma ọ bụ nke aka na-emetụta nsogbu acid, nsogbu ijikọ, nsogbu Nlekọta gburugburu ebe obibi, na nchegbu nchekwa.
A pụkwara iji teknụzụ mee ihe iji chekwaa iguzosi ike n'ezi ihe nke nsụgharị asụsụ. Enwere ike iji ọtụtụ n'ime otu usoro eji edekọ Akụkọ ihe mere eme iji chekwaa asụsụ a na-asụ. Ndị Na-echekwa Ihe nwere ike iji ihe ndekọ teepụ na-ada ụda, yana Ihe ndekọ vidio, na teknụzụ ọhụrụ dị ka pọdkastị iji dekọọ akụkọ ndị a na-ekwu maka asụsụ. Nkà na ụzụ dịkwa n'ihe ize ndụ na teknụzụ ọhụrụ. Mgbalị nchedo ga-akụ afọ n'ala ma ọ bụrụ na teknụzụ ige ntị ma ọ bụ kirie ụfọdụ mgbasa ozi dịka ndekọ teepụ ma ọ bụ teepụ Vidio efunahụla.
Ihe Nlereanya
[dezie | dezie ebe o si]The Administration for Native Americans ebipụtala "Reference Guide for Establishing Archives and Repositories," nke na-akọwa ihe mere ebe nchekwa asụsụ ji dị mkpa maka mbọ nchekwa asụsụ ogologo oge.[7] Ntuziaka ahụ na-enye ndụmọdụ bara uru banyere ihe ị ga-echekwa na ihe kpatara ya; ọ na-akọwa ihe nchekwa asụsụ bụ, otu esi ewu otu, na ego ọ na-efu; ma depụta ihe ndị ọzọ maka ịmepụta ebe nchekwa na ebe nchekwa.
Akwụkwọ ọkọwa okwu Kalapuya nke Agbụrụ Siletz bipụtara na Oregon nwetara ego site na ikpo okwu n'ịntanetị, GoFundMe, ma ka ọ na-erule Machị 2022 ha bipụtara otu narị na iri ise mgbe ha nwetasịrị $ 13,000. Agbụrụ Siletz nwere ike ikwu Kalapuya na ọkwa ụlọ akwụkwọ ọta akara, n'ihi enweghị akwụkwọ nke asụsụ ahụ.[1]
Asụsụ Nwere Onwe
[dezie | dezie ebe o si]Lingua Libre bụ ọrụ mmekorita n'ịntanetị na ngwá ọrụ site na njikọ Wikimedia France, nke enwere ike iji dị ka ngwá ọrụ maka Nchekwa Asụsụ. Lingua Libre na-enyere mmadụ aka idekọ okwu, ahịrịokwu, ma ọ bụ ahịrịokwu nke asụsụ ọ bụla, okwu (ihe ndekọ ọdịyo) ma ọ bụ akara (ihe ndekọ vidiyo). Ọ bụ usoro dị irè nke ukwuu iji dekọọ asụsụ ndị nọ n'ihe ize ndụ ebe ọ bụ na enwere ike idekọ ihe ruru 1000 okwu kwa awa. Ihe niile dị n'okpuru Free License, a na-agbakwa ndị na-asụ asụsụ ndị pere mpe ume idekọ asụsụ nke ha.[8]
Hụkwa
[dezie | dezie ebe o si]- Asụsụ Nwere Onwe
- Iwu asụsụ
- Ọrụ Rosetta
- Aikuma software maka ichekwa asụsụ
Ihe odide
[dezie | dezie ebe o si]- ↑ 1.0 1.1 The quest to save Oregon's Kalapuya: 'You lose a language, you lose a culture' (en). Oregonian/OregonLive (2022-03-06). Retrieved on 2022-10-11.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Language Preservation: UNESCO-CI. Retrieved on 2007-06-10.
- ↑ Translations (2015-05-26). What Causes the Death of a Language?. Alpha Omega Translations. Retrieved on 2022-10-11.
- ↑ Why There's A Language Learning Gap In The United States (en). www.wbur.org. Retrieved on 2022-10-11.
- ↑ Ginsburgh (2020-06-01). "The Economics of Language" (in en). Journal of Economic Literature 58 (2): 348–404. DOI:10.1257/jel.20191316. ISSN 0022-0515.
- ↑ VeriSign Announces Plan to Further Enhance .com and .net Global Internet Constellation Sites with Regional Resolution Servers. Archived from the original on 2008-08-07. Retrieved on 2007-02-06.
- ↑ ANA Reference Guide for Establishing Archives and Repositories. Archived from the original on 2011-07-07. Retrieved on 2010-12-07.
- ↑ "The many languages missing from the internet", BBC, 17 April 2020. Retrieved on 24 February 2025. “That is where projects like Lingua Libre, a Wikimedia Foundation-funded platform to record oral languages, come in. The archive, run by Wikimedia France, opened in August 2018 and already contains more than 100,000 recordings in 43 languages that, otherwise, could have been lost forever.”