Interlingua
| Interlingua | ||
|---|---|---|
| Interlingua | ||
| Kreá pa | International Auxiliary Language Association (IALA) | |
| Aña | 1951 | |
| Usuario | Total: 2000 (2022)[1] | |
| Famia lingwístiko |
||
| Álfabèt | Alfabet Latin | |
| Kódigo | ||
| ISO 639-1 | ia | |
| ISO 639-2 | ina | |
| ISO 639-3 | ina | |
| Glottolog | inte1239 | |
| Imágennan riba | ||
| Wèpsait ofisial | ||
| [Editá Wikidata] · [Manual] | ||
Interlingua ta un idioma ousiliar internashonal ku despues di 15 aña di estudio lingwístiko a keda inventá pa e International Auxiliary Language Association (IALA) rònt 1951. E ta basá riba e siguiente idiomanan: ingles, franses, spañó, portugues i italiano.
Historia
[editá | editá fuente]E heredero merikano Alice Vanderbilt Morris i su esposo Dave Hennen Morris a fundá IALA na 1924 ku e meta di avansá e estudio di idiomanan ousiliar internashonal na un manera sientífiko. E asosiashon a risibí sosten di diferente organisashon i akadémiko, inkluyendo Edward Sapir, William Edward Collinson i Otto Jespersen.
IALA a enfoká riba tareanan manera identifiká organisashonnan ku metanan similar rònt mundu, konstruí un biblioteka di buki relashoná ku idiomanan i kompará idiomanan ousiliar internashonal eksistente, por ehèmpel Esperanto, Ido i Interlingue. Nan a hasi estudio paralelo i a organisá konferensianan pa diskutí e karakterístikanan i metanan di e idiomanan aki. Na 1931, IALA a haña sosten di lingwistanan na e di dos Kongreso Internashonal Interlingwístiko, i lingwistanan adishonal a uni den kongreso despues.
Na prinsipio IALA tabatin komo meta pa identifiká e mihó idioma ousiliar eksistente pa komunikashon internashonal. Sinembargo, despues di un dékada di investigashon, nan a konkluí ku niun di e idiomanan ousiliar eksistente tabata adekuá. Na 1937, IALA a disidí di krea un idioma nobo, ku a bira konosí komo Interlingua. E asosiashon a hasi enkuestanan i a desaroyá modelo pa e idioma, kombinando elementonan di enfokenan naturalista i sistemátiko. E último vokabulario i gramátika di interlingua a wòrdu publiká na 1951, siguí pa un manual introdusiendo esaki na 1954.
Interlingua a haña aplikashonnan práktiko den publikashonnan sientífiko i kongreso internashonal, partikularmente riba e tereno médiko. E Organisashon Internashonal di Normalisashon a adoptá Interlingua pa su dikshonarionan na 1967. IALA a sera na 1953, i su ròl den e promoshon di Interlingua a ser asumí pa Science Service i despues pa e Instituto Interlingua. Interes den Interlingua a ekspandé mundialmente, ku konferensia, publikashon i programanan di instrukshon di idioma establesé na vários pais.
Den e último añanan Interlingua a eksperensiá un resurekshon, atrayendo interes di e komunidat sientífiko i di e públiko en general. E ta ser usa pa siña, biaha, publiká online i komuniká via bareranan di idioma. E Sindicato Mundial pro Interlingua i e organisashonnan nashonal ta sigui promové i sostené Interlingua via publikashonnan periódiko, buki i rekursonan online. Internet a hunga un papel importante den e popularidat nobo di Interlingua, ku a kondusí na un oumento supstansial den e kantidat di papiadó.
Gramàtika
[editá | editá fuente]Interlingua a desaroyá pa skonde kualke karakterístika gramatikal ku ta ousente den kualke idioma di kontrol primario. P'esei, interlingua no tin un konkordansia sustantivo–athetivo pa sekso, kaso òf kantidat (kfr. spaño i portugues gatas negras òf italiano gatte nere, 'gatas negras'), pasobra e ta ousente na ingles, i no tin tempu verbal progresivo (I am reading na ingles), pasobra nan ta ousente na franses. Na kontraste, interlingua ta distinguí sustantivo singular for di plural pasobra tur idioma di kontrol ta hasié. Ku konsiderashon di e idiomanan di kontrol sekundario, Interlingua tin artíkulonan, kontrariamente na ruso.
E artíkulo definí ta invariabel pa le, manera den spaño ("el"). E supstansianan no tin un género gramatikal. E plural ta formá dor di agregá -s, òf -es despues di un konsonante final. E pronombernan personal ta tuma un forma pa e suheto i otro pa e opheto direkto i refleksivo. Den di tres persona, e refleksivo ta semper se. Mayoria atverbio ta derivá regularmente for di athetivo agregando -mente òf -amente despues di a -c. Un atverbio por wòrdu formá for di kualke athetivo di e manera aki.
Verbonan ta tuma e mesun forma pa tur hende (io vive, tu vive, illa vive, 'mi ta biba', 'bo ta biba', 'e ta biba'). E indikativo (pare, aparecé, aparecer) ta meskos ku e imperativo (pare! aparece!'), i no tin suphuntivo. Tres verbo komun ta tuma forma kòrtiku den tempu presente: ta pa 'es', 'ha' e 'va'. Tin algun forma verbal iregular disponibel, pero nan ta wòrdu apenas usá.
Tin kuater tempu simpel (presente, pasado, futuro i kondishoná), tres tempu kompuesto (pasado, futuro i kondishoná) i e bos pasivo. E strukturanan kompuesto ta usa un ouxiliar mas e infinitivo òf e partisipio pasá (por ehèmpel, Il ha arrivate, 'El a yega'). Tempunan simpel i kompuesto por ser kombiná den diferente manera pa ekspresá tempunan mas kompliká (por ehèmpel, nos haberea morite, 'Nos lo a muri').
E orden di palabra ta suheto-verbo-opheto, eksepto ku un pronomber di opheto direkto of pronomber refleksivo ta bin promé ku e verbo (io les vide, 'los Veo'). E athetivo por ta promé òf despues di e sustantivo ku ta kambia, pero mayoria bia nan ta sigui. E posishon di e atverbionan ta fleksibel, maske restringí pa sentido komun.
E gramátika di interlingua a ser deskribí komo similar na esun di e idiomanan romanse, pero simplifiká, prinsipalmente bou di influensia di ingles. Un artíkulo di 1991 a argumentá ku gramátika di interlingua tabata similar na gramátika simpel di haponés i partikularmente di chines.
F.P. Gopsill a skirbi ku interlingua no tin iregularidat, maske e gramátika de interlingua di Gode ta sugeri ku interlingua tin un kantidat chikitu di iregularidat.
Literatura
[editá | editá fuente]E literatura den interlingua ta un kolekshon kresente di obra skirbí den e idioma ousiliar internashonal ei. E ta inkluí poesia, relato, artíkulo i tradukshon di klasiko, ku autornan di diferente pais ku ta kontribuí na su desaroyo. Gruponan manera Union Mundial pro Interlingua ta promove publicashon i difusion di e tekstonan aki, i ta sostene un komunidat global di lektor i eskritor.
Obranan (selektá)
[editá | editá fuente]- Breinstrup, Thomas (2013) Mysterios in Mexico - un novella criminal
- Costalago, Vicente (2020) Le dece-duo travalios de Heracles
- Costalago, Vicente (2022) Juliade
- Costalago, Vicente (2022) Poemas
- Hak, Esbern (1996) Paletta: dece-duo novellas original
- Scriptor, Marcus (2015) Le polyglotto involuntari e altere contos
- Soreto, Carlos (2020) Anthologia Litterari
- Costalago, Vicente (2023) Kilglan
Ehèmpel di teksto den Interlingua
[editá | editá fuente]- Lingua natural e musical de parolas international e un grammatica minimal. Comprensibile facilemente per personas intelligente. Le medio de communication adequate pro le solution del confusion de Babylon.
Pater Noster den Interlingua
[editá | editá fuente]- Nostre Patre, qui es in le celos, que tu nomine sia sanctificate; que tu regno veni; que tu voluntate sia facite super le terra como etiam in le celo.
- Da nos hodie nostre pan quotidian, e pardona a nos nostre debitas como nos pardona a nostre debitores, e non duce nos in tentation, sed libera nos del mal.
Interlingua den Wikipedia
[editá | editá fuente]Interlingua tin tambe su propio Wikipedia.
| Fuente, nota i/òf referensia |