Elektron hukumat

Elektron hukumat (inglizcha: e-Government) — bu axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) yordamida davlat idoralari va fuqarolar, biznes subyektlari o‘rtasidagi munosabatlarni raqamli shaklda tashkil etish tizimi. Uning asosiy maqsadi — davlat xizmatlarini soddalashtirish, shaffoflikni oshirish, ishonchni mustahkamlash va davlat boshqaruvini modernizatsiya qilishdan iborat.

Elektron hukumat – Barcha ham „ichki“, ham „tashqi“ aloqalar va jarayonlar majmuasi boʻlib, tegishli axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bilan quvvatlanib va taʼminlanib turadigan hukumat. Kommunikatsiya tarmoqlari (shu jumladan, Internet) orqali axborotga ishlov berish, uni uzatish va tarqatishni elektron vositalari asosida davlat boshqaruvini tashkil qilishni, davlat hokimiyati organlarini barcha boʻgʻinlari tomonidan fuqarolarning barcha toifalariga elektron vositalar bilan xizmatlar koʻrsatish, oʻsha vositalar yordamida fuqarolarga davlat organlarining faoliyati haqida axborot berish.

Tarixi

Elektron hukumat tushunchasi ilk bor 1990-yillarda paydo bo‘lib, internet texnologiyalarining jadal rivojlanishi bilan bog‘liq. AQSh, Buyuk Britaniya, Singapur va Janubiy Koreya bu yo‘nalishda yetakchi bo‘lgan. Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) 2001-yildan beri har ikki yilda bir marta Elektron hukumat rivojlanish indeksini (EGDI) eʼlon qilib keladi.

Tuzilmasi

Elektron hukumat quyidagi asosiy yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi:

• G2C (Government to Citizen) – fuqarolarga ko‘rsatiladigan xizmatlar (masalan, pasport olish, soliqlarni to‘lash);
• G2B (Government to Business) – biznes subyektlariga xizmatlar (masalan, litsenziya ruxsatnomalari);
• G2G (Government to Government) – davlat idoralari o‘rtasidagi o‘zaro axborot almashuvi;
• G2E (Government to Employee) – davlat xizmatchilari uchun ichki xizmatlar.

Afzalliklari

• Xizmatlar soddalashadi va tezlashadi;
• Davlat organlarining ochiqligi ortadi;
• Korrupsiyaga qarshi kurash samaradorligi oshadi;
• Qishloq va chekka hududlardagi aholi ham xizmatlardan foydalana oladi.

Kamchiliklari

• Raqamli tafovut mavjudligi sababli baʼzi ijtimoiy guruhlar chetda qolishi mumkin;
• Axborot xavfsizligi tahdidlari;
• Fuqarolarning davlatga ishonchi past bo‘lsa, xizmatlardan foydalanish darajasi ham past bo‘ladi.

Bosqichlari

BMT tasnifiga ko‘ra, elektron hukumat quyidagi rivojlanish bosqichlaridan o‘tadi:

1. Axborot bosqichi – davlat xizmatlari haqida oddiy maʼlumotlar beriladi.
2. Interaktiv bosqich – foydalanuvchilar shakl to‘ldirishi yoki murojaat yuborishi mumkin.
3. Tranzaksion bosqich – to‘lovlar, ariza topshirish kabilar to‘liq onlayn amalga oshiriladi.
4. Integratsiyalashgan bosqich – davlat idoralari o‘zaro tizimli hamkorlik qiladi.
5. Transformatsion bosqich – to‘liq raqamlashtirilgan boshqaruv tizimi shakllanadi.

O‘zbekistonda elektron hukumat

O‘zbekistonda 2013-yildan boshlab elektron hukumat konsepsiyasi bosqichma-bosqich joriy etilmoqda. 2020-yilda esa "Raqamli O‘zbekiston – 2030" strategiyasi qabul qilindi. Bugungi kunda my.gov.uz portali orqali 300 dan ortiq davlat xizmatlari onlayn taqdim etiladi. BMTning EGDI 2024-yilgi reytingida O‘zbekiston 63-o‘rinni egallagan .

Manbalar

• Bertot, J.C., Jaeger, P.T., & Grimes, J.M. (2010). Using ICTs to create a culture of transparency. Government Information Quarterly, 27(3), 264–271.
• Alomari, M., Sandhu, K., & Woods, P. (2012). Predictors for e-government adoption in Jordan. Information Technology & People, 25(2), 207–234.

Havolalar

• Концептуальное проектирование Электронного правительства (Wayback Machine saytida 2014-04-16 sanasida arxivlangan)
• Постановка проблемы разработки научно-обоснованной концепции, алгоритмов работы и архитектуры инструментальных средств Электронного правительства
• Юрасов. А. В. Основы электронной коммерции. Учебник для вузов.-М.:Горячая линия-Телеком, 2008. — 480с.
• Информационный портал о эПравительстве России (Wayback Machine saytida 2016-03-06 sanasida arxivlangan)
• Международная конференция «Современные технологии государственного управления е-Government»
• Система «Электронное правительство» (Wayback Machine saytida 2014-04-16 sanasida arxivlangan)
• Центр технологий «электронного правительства» OPEN-Government (Wayback Machine saytida 2013-12-25 sanasida arxivlangan)
• Разработка компонентов «Электронного правительства»
• Проблема неоднозначности определения термина «Электронное правительство» (Wayback Machine saytida 2014-04-16 sanasida arxivlangan)
• Портал электронного правительства Республики Казахстан
• Сайт электронного правительства: Экспертная сеть по вопросам государственного управления ГосБук.