Kontentke ótiw

BASIC

Wikipedia — erkin enciklopediya
BASIC
Atari BASIC (1979) Atari 8-bitlik kompyuterleri ushın
Paradigmaları Strukturalanbaǵan, keyinirek proceduralıq, keyinirek obyektke baǵdarlanǵan
Dúziwshiler

Djon G. Kemeni
Tomas E. Kurts

Birinshi shıǵarılıwı 1-may, 1964-jıl

BASIC (Beginner's All-purpose Symbolic Instruction Code — Jańa baslawshılar ushın ulıwma maqsetli simvollı kórsetpeler kodı)[1] — bul qollanıw ańsatlıǵı ushın proektlestirilgen ulıwma maqsetli, joqarı dárejeli programmalastırıw tilleriniń shańaraǵı. Dáslepki versiyası 1964-jılı Dartmut kolledjinde Djon G. Kemeni hám Tomas E. Kurts tárepinen jaratılǵan. Olar ilimiy emes tarawlardaǵı studentlerge kompyuterlerden paydalanıw imkaniyatın beriwdi qálegen. Sol waqıtta derlik barlıq kompyuterler arnawlı programmalıq támiynat jazıwdı talap etetuǵın edi, bunı tek ilimpazlar hám matematikler ǵana úyreniwge beyim bolǵan.

Programmalastırıw tilinen tısqarı, Kemeni hám Kurts Dartmut Waqıttı Bólisiw Sistemasın (DTSS) islep shıqtı, bul bir neshe paydalanıwshıǵa aralıqtan turıp terminallar arqalı bir waqıtta BASIC programmaların redaktorlawǵa hám iske túsiriwge imkaniyat berdi. Bul ulıwma model 1960-jıllardıń aqırında hám 1970-jıllardıń basında PDP-11 hám Data General Nova sıyaqlı minikompyuter sistemalarında keń tarqaldı. Hewlett-Packard usı islew usılı ushın pútkil bir kompyuter liniyasın shıǵardı, 1960-jıllardıń aqırında HP2000 seriyasın usınıp, 1980-jıllarǵa shekem satıwdı dawam etti. Kóplegen dáslepki video oyınlar óz tariyxın BASICtiń usı versiyalarınıń birinen baslaydı.

1970-jıllardıń ortalarında mikrokompyuterlerdiń payda bolıwı bir neshe BASIC dialektleriniń, sonıń ishinde 1975-jılı Microsoft BASICtiń islep shıǵılıwına alıp keldi. Bul mashinalarda bar bolǵan júdá kishi tiykarǵı yad sebepli, kóbinese 4 KB, hár túrli Tiny BASIC dialektleri de jaratıldı. BASIC sol dáwirdegi derlik hár qanday sistema ushın qoljetimli boldı hám 1970-jıllardıń aqırında payda bolǵan úy kompyuter sistemaları ushın de-fakto programmalastırıw tiline aylandı. Bul jeke kompyuterlerde derlik bárqulla standart túrde BASIC interpretatorı ornatılǵan bolatuǵın edi, kóbinese mashinanıń mikroprogrammasında yamasa geyde ROM kartridjinde.

1990-jılları anaǵurlım kúshli mikrokompyuterler bazarǵa shıqqanda hám Pascal hám C sıyaqlı aldınǵı qatar imkaniyatları bar programmalastırıw tilleri bunday kompyuterlerde qoljetimli bolǵanda, BASICtiń ataqlılıǵı tómenledi. Sol waqıtqa kelip, kópshilik texnikalıq emes jeke kompyuter paydalanıwshıları óz programmaların jazıw ornına, aldınnan jazılǵan qosımshalarǵa súyendi. 1991-jılı Microsoft BASICtiń jańalanǵan versiyasın vizual formalar qurıwshısı menen birlestirgen Visual Basicti shıǵardı. Bul tildiń qollanılıwın qayta janlandırdı hám «VB» VB.NET formasında tiykarǵı programmalastırıw tili bolıp qalmaqta,[2][3] al ulıwma alǵanda BASIC ushın háweskerler toparı da bar[4][5].

Kelip shıǵıwı

Djon G. Kemeni Dartmut kolledji Matematika kafedrasınıń baslıǵı edi. Tiykarınan onıń matematikanı oqıtıwdaǵı innovator retindegi abıroyına tiykarlanıp, 1959-jılı kolledj jańa kafedra imaratın qurıw ushın Alfred P. Sloan Fondınan 500 000 dollar sıylıq aldı[6]. Tomas E. Kurts 1956-jılı kafedraǵa qosılǵan edi hám 1960-jıllardan baslap Kemeni menen Kurts dástúrli STEM tarawlarınan tıs studentler arasında programmalastırıw sawatlılıǵınıń zárúrligine kelisti. Kemeni keyinirek bılay dep atap ótti: «Biziń kózqarasımız — kampustaǵı hárbir student kompyuterge kiriw imkaniyatına iye bolıwı kerek, hám hár qanday oqıtıwshı kerek bolǵanda klassta kompyuterdi paydalana alıwı kerek edi. Bul sonshelli ápiwayı boldı».

Kemeni hám Kurts ápiwayılastırılǵan tiller menen eki aldınǵı tájiriybe ótkergen edi, DARSIMCO (Dartmut ápiwayılastırılǵan kodı) hám DOPE (Dartmut júdá ápiwayılastırılǵan programmalastırıw tájiriybesi). Olar birinshi kurs klasınan uzaqqa ketpedi. Fortran hám ALGOL paydalanılǵan jańa tájiriybeler dawam etti, biraq Kurts bul tiller olardıń qálewine júdá quramalı degen juwmaqqa keldi. Kurts atap ótkenindey, Fortranda bir neshe qáwipli qáliplesken komandalarǵa iye edi, ásirese «derlik yadlaw múmkin emes, cikldi kórsetiw qaǵıydası: DO 100 I = 1, 10, 2. Bul '1, 10, 2' me yamasa '1, 2, 10' ba, hám qatar nomerinen keyin útir kerek pe, joq pa?».

Sonıń menen bir qatarda, hár qanday dárhal keri baylanıstıń joqlıǵı tiykarǵı mashqala edi; sol dáwirdegi mashinalar paketti qayta islewdi paydalanatuǵın edi hám programmanı orınlawǵa kóp waqıt ketetuǵın edi. Kurts MIT-ke barǵanda, Djon Makkarti waqıt bólisiwdiń sheshim usınatuǵının ayttı; bir mashina óziniń qayta islew waqıtın kóp paydalanıwshılar arasında bólip, olarǵa ózleriniń (áste) kompyuteri bar degen illyuziyanı bere alatuǵın edi[7]. Kishi programmalar bir neshe sekundta nátiyje qaytaratuǵın edi. Bul STEM emes studentler tárepinen paydalanıw ushın arnawlı jańa til hám waqıt bólisiwdi paydalanatuǵın sistemaǵa qızıǵıwshılıqtı arttırdı.

Kemeni BASICtiń birinshi versiyasın jazdı. BASIC abbreviaturası Tomas Kurtstıń baspadan shıǵarılmaǵan maqalası atınan kelip shıqqan[8]. Jańa til tiykarınan FORTRAN II-ge qattı uqsatıp dúzilgen edi; operatorlar bir qatarda bir-birden edi, sanlar cikllerdiń hám tarmaqlanıwlardıń maqsetin kórsetiw ushın paydalanıldı hám buyrıqlardıń kópshiligi Fortranǵa uqsas yamasa birdey edi. Degen menen, sintaksis jaqsılanıwı múmkin bolǵan hár qanday jerde ózgertildi. Mısalı, yadlawı qıyın bolǵan DO cikl ádewir yadlaw ańsat FOR I = 1 TO 10 STEP 2 menen almastırıldı, hám DO-da paydalanılǵan qatar nomeri onıń ornına NEXT I menen kórsetildi. Sonday-aq, Fortrannıń kriptikalıq IF operatorı, onıń sintaksisi ol dáslep jazılǵan mashinanıń belgili bir kórsetpesine sáykes kelgen bolsa, anaǵurlım ápiwayı IF I=5 THEN GOTO 100 ge aylandı. Bul ózgerisler tildi ádewir az ózgeshelikke aylandırdı, biraq ulıwma strukturası hám sezimi dáslepki FORTRANǵa uqsas bolıp qaldı.

Joybar Milliy Ilim Fondınan 300 000 dollar grant aldı, bul qayta islew ushın GE-225 kompyuterin hám kirgiziw hám shıǵarıw ushın paydalanılǵan Teletype Model 33 teletaypların basqarıw ushın Datanet-30 real waqıt processin satıp alıwǵa jumsaldı. On eki studentten ibarat topar bir jılǵa jaqın proekt ústinde isledi, DTSS sistemasın da, BASIC kompilyatorın da jazdı. Birinshi versiya BASIC tili 1964-jıl 1-mayda shıǵarıldı[9][10].

Dáslep, BASIC ápiwayı matematikalıq jumıslardı qollap-quwatlawǵa itibar qarattı, onıń dáslepki implementaciyasınan baslap paketli til retinde matrica arifmetikasın qollap-quwatladı hám 1965-jılǵa kelip simvol qatarı funkcional imkaniyatları qosıldı. Universitette qollanıw tez keńeydi, bul tiykarǵı oraylıq processordı GE-235-ke, keyinirek bolsa GE-635-ke almastırıwdı talap etti. 1970-jıllardıń basına kelip Dartmuttaǵı mashinalarǵa júzlegen terminallar jalǵanǵan edi, olardıń ayırımları aralıqtan jalǵanǵan.

Tildiń keń tarqalıwın qálep, onıń dizaynerleri kompilyatordı biypul usındı. 1960-jılları programmalıq támiynat tólemli ónimge aylandı; oǵan shekem ol qımbat kompyuterler menen birge xızmet retinde biypul beriletuǵın boldı, ádette tek ijaraǵa alıwǵa bolatuǵın edi. Olar onı sonday-aq Gannover, Nyu-Gempshir aymaǵındaǵı hám region boyınsha Jańa Angliya boylap orta mekteplerge teriw telefon liniyaları arqalı Dartmutqa qosılǵan Teletype Model 33 hám Model 35 teleprinter terminallarında qoljetimli etti hám tildi alǵa ilgerletiw ushın ádewir kúsh jumsadı. Keyingi jılları BASICtiń basqa dialektleri payda bolǵanda, Kemeni hám Kurtstıń dáslepki BASIC dialekti Dartmut BASIC dep atalatuǵın boldı.

Nyu-Gempshir 2019-jılı Gannoverde «birinshi paydalanıwshıǵa qolaylı programmalastırıw tiliniń» jaratılıwın táriyipleytuǵın avtomagistral tariyxıy belgisin ornatqanda bul jetiskenlikti moyınladı[11].

Waqıt bólisiw xızmetlerinde tarqalıwı

BASICtiń payda bolıwı waqıt bólisiw sistemalarına qaray keńirek hárekettiń bir bólimi retinde júz berdi. Dáslep 1950-jıllardıń aqırında konceptualizaciyalanǵan bul ideya 1960-jıllardıń basına kelip kompyuter sanaatında sonshelli ústem boldı, onıń jaqlawshıları paydalanıwshılardıń «ortasha úy xojalıǵı kommunal xızmet kompaniyalarınan elektr energiyası hám suw satıp alǵanı sıyaqlı kompyuterde waqıt satıp alatuǵın» keleshek haqqında aytatuǵın edi[12].

Dartmut proektinde islegen General Electric óziniń tiykarǵı operaciyalıq sistemasın jazdı hám Mark I dep atalatuǵın onlayn waqıt bólisiw sistemasın iske qostı. Ol BASICti óziniń tiykarǵı satıw noqatlarınıń biri retinde usındı. Rawajlanıp atırǵan tarawdaǵı basqa kompaniyalar tez arada onıń izinen erdi; Tymshare 1968-jılı SUPER BASICti usındı, CompuServe 1969-jılı iske qosılǵanda DEC-10-da versiyası bar edi hám 1970-jıllardıń basına kelip BASIC ulıwma maqsetli meynfreym kompyuterlerde derlik universal boldı. Hátte IBM de aqıbetinde 1973-jılı VS-BASICti usınıp, klubqa qosıldı[13].

BASICti bar waqıt bólisiw xızmetleri bir waqıt tabıslı bolǵanına qaramastan, aldın boljanǵan keń tarqalǵan tabıs bolmadı. Sol dáwirde minikompyuterlerdiń, ásirese 1970-jıllardıń ortalarında arzan mikrokompyuterlerdiń payda bolıwı hár kimge ádette minutına dollar menen esaplanatuǵın onlayn waqıt satıp alıw ornına, óz sistemaların satıp alıwǵa hám iske túsiriwge imkaniyat berdi[14].

Minikompyuterlerde tarqalıwı

HP 2000 sisteması tiykarǵı wazıypası retinde waqıttı-bólisiw BASICti orınlaw ushın proektlestirgen.

BASIC, óziniń kishi tábiyatına baylanıslı, waqıttı bólisiw xızmetleri menen bir waqıtta payda bolǵan minikompyuter bazarına portlawǵa tábiyiy túrde sáykes keldi. Bul mashinalardıń kishi tiykarǵı yadları bar edi, bálkim zamanagóy terminologiyada 4 KB ǵa shekem, hám kompilyatorlardı ámeliy etetuǵın qattı diskler sıyaqlı joqarı ónimli saqlaw quralları joq edi. Bul sistemalarda BASIC ádette jumıs yadına qoyılatuǵın tómen talapları sebepli kompilyator ornına interpretator retinde ámelge asırıldı.

Ayrıqsha áhmiyetli mısal — HP Time-Shared BASIC edi, ol dáslepki Dartmut sisteması sıyaqlı, waqıt bólisiw sistemasın ámelge asırıw ushın birge isleytuǵın eki kompyuterdi paydalandı. Birinshisi, HP 2100 seriyasındaǵı tómen dárejeli mashina, paydalanıwshı kirgiziwin basqarıw hám olardıń programmaların lentaǵa yamasa diskke saqlaw hám júklew ushın paydalanıldı. Ekinshisi, sol tiykarǵı mashinanıń joqarı dárejeli versiyası, programmalardı iske túsirdi hám shıǵarıwdı payda etti. Shama menen 100 000 dollarǵa, bir waqıtta 16 dan 32 ge shekem paydalanıwshını islete alatuǵın mashinaǵa iye bolıw múmkin edi[15]. HP 2000 retinde paketlengen sistema, waqıt bólisiwdi usınǵan birinshi mini platforma boldı hám dárhal úlken tabısqa eristi, HP-di DEC hám Data General (DG) artınan minikompyuter tarawında úshinshi eń iri satıwshıǵa aylandırdı[16].

DEC, 1960-jıllardıń ortasınan baslap minikompyuter tarawında jetekshi bolǵan, dáslep BASICti itibarǵa almadı. Bul olardıń RAND Corporation menen islesiwi sebepli boldı, olar JOSS tilin iske túsiriw ushın PDP-6 satıp alǵan edi, bul til konseptual jaqtan BASICke júdá uqsas edi. Bul DEC-tiń FOCAL dep atalǵan, JOSS-tıń kishirek, tazalanǵan versiyasın usınıwına alıp keldi, onı olar 1960-jıllardıń aqırında qattı xoshametledi. Degen menen, waqıt bólisiw sistemaları keńnen BASICti usınıp atırǵanda hám minikompyuter tarawındaǵı barlıq básekilesleri de solay etip atırǵanda, DEC klientleri BASICti talap etti. Basqarma olardıń ótinishlerin bir neshe ret itibarǵa almaǵannan keyin, Devid G. Al PDP-8 ushın BASICti satıp alıwdı óz moynına aldı, bul bilimlendiriw bazarında úlken tabıs boldı. 1970-jıllardıń basına kelip, FOCAL hám JOSS umıtıldı hám BASIC minikompyuter bazarında derlik universal boldı. DEC keyinirek RSTS/E waqıt bólisiw operaciyalıq sistemasında paydalanıw ushın óziniń jańalanǵan versiyası BASIC-PLUS ti usındı.

Usı dáwir dawamında bir qatar ápiwayı tekstke tiykarlanǵan oyınlar BASIC tilinde jazıldı, eń belgili bolǵanı Mayk Meyfildtiń Star Trek oyını. Devid Al olardı jıynadı, ayırımların FOCAL-dan portladı hám olardı ózi dúzgen bilimlendiriw byulleteninde járiyaladı. Ol keyinirek olardıń bir qatarın kitap formasına keltirip, 101 BASIC Computer Games atlı kitabın 1973-jılı baspadan shıǵardı. Sol dáwirde Al bilimlendiriwde paydalanıw ushın kishi kompyuter, dáslepki jeke kompyuterdi jaratıwǵa qatnastı. Basqarma koncepciyanı qollap-quwatlawdan bas tartqanda, Al 1974-jılı DEC-ten ketip, tiykar salıwshı kompyuter jurnalı Creative Computingti dúzdi. Kitap ataqlı bolıp qaldı hám bir neshe ret qayta basılıp shıǵarıldı[17].

Úlken ósiw: úy kompyuteri dáwiri

Commodore 64-tegi Commodore BASIC v2.0
MSX BASIC 3.0 versiyası
«BASICti hár kúni úyren!» — Rossiya mektebindegi plakat (tómengi ortada) (shama menen 1985–86)

1970-jıllardıń ortalarında birinshi mikrokompyuterlerdiń payda bolıwı BASIC ushın úlken ósiwdiń baslanıwı boldı. Onıń artıqmashılıǵı — ol mikrokompyuterlerge qızıqqan jas dizaynerler hám kompyuter háweskerleri arasında jetkilikli dárejede belgili edi, olardıń kópshiligi BASICti minikompyuterlerde yamasa meynfreymlerde kórgen edi. Deykstranıń 1975-jılǵı ataqlı pikirine qaramastan, «BASICke aldın tanıs bolǵan studentlerge jaqsı programmalastırıwdı úyretiw derlik múmkin emes: potencial baǵdarlamashılar retinde olar ruwxıy jaqtan qayta tikleniw úmitinen tıs zıyanlanǵan»,[18] BASIC sol dáwirdegi mikrokompyuterlerge sıyatuǵınday kishi hám oqıtılmastan paydalanıwshılar ushın jetkilikli dárejede joqarı dárejeli bolǵan az sanlı tillerdiń biri edi, bul onı dáslepki mikrokompyuterlerde de-fakto standart programmalastırıw tiline aylandırdı.

BASICtiń birinshi mikrokompyuter versiyasın Bill Geyts, Pol Allen hám Monte Davidoff ózleriniń jańa qurılǵan Micro-Soft kompaniyası ushın birge jazdı[19]. Bul MITS tárepinen Altair 8800 ushın mashinanıń ózinen sál keyin perfolenta formatında shıǵarıldı,[20] dárhal BASICti dáslepki mikrokompyuterlerdiń tiykarǵı tili retinde bekkemledi. Homebrew Computer Club aǵzaları programmanıń kóshirmelerin tarqata basladı, bul Geytstiń «Háweskerlerge ashıq xatı»n jazıwına sebep boldı, onda ol programmalıq támiynat qaraqshılıǵınıń bul dáslepki mısalına shaǵım etti.

Geytstiń xatına bólek juwap retinde hám 4 KB mashinalarda paydalı isleytuǵın bunnan da kishirek BASIC jaratıw ushın, Bob Albrext Dennis Allisonnan tildiń óz variantın jazıwdı soradı. BASIC tili ushın interpretatordıń qısqartılǵan versiyasın qalay proektlestiriw hám ámelge asırıw haqqında Allison tárepinen 1975-jılı baspadan shıqqan People's Computer Company byulleteniniń birinshi úsh kvartal sanındaǵı maqalalarda hám derek kodı bar implementaciyalar Dr. Dobb's Journal of Tiny BASIC Calisthenics & Orthodontia: Running Light Without Overbyte jurnalında baspadan shıǵarıldı. Bul qosımsha imkaniyatları bar yamasa basqa jaqsılanıwları bar hár túrli Tiny BASIClerge alıp keldi, Tom Pittman hám Li-Chen Van-nıń versiyaları ásirese belgili boldı[21].

Micro-Soft, sol waqıtqa kelip Microsoft, óz interpretatorın 8-bitlik dáwirdegi eń ataqlı mikroprocessorlardıń birine aylanǵan MOS 6502 ushın portladı. Jańa mikrokompyuterler payda bola baslaǵanda, ásirese 1977-jılǵı «úshlik» TRS-80, Commodore PET hám Apple II, olar ya MS kodınıń versiyasın óz ishine aldı, ya tez arada onı bar jańa modellerdi shıǵardı. Ohio Scientific-tiń jeke kompyuterleri de sol waqıtta bul tendenciyaǵa qosıldı. 1978-jılǵa kelip, MS BASIC de-fakto standart boldı hám 1980-jıllardaǵı derlik hárbir úy kompyuteri onı ROM da óz ishine aldı. Iske qosılǵanda, tikkeley rejimdegi BASIC interpretatorı kórsetildi.

Commodore Business Machines Microsoft BASICke tiykarlanǵan Commodore BASICti óz ishine aladı. Apple II hám TRS-80 hár biriniń BASICtiń eki versiyası bar: mashinalardıń dáslepki shıǵarılıwları menen kishi kirisiw versiyası hám platformalarǵa qızıǵıwshılıq artqanda kirgizilgen Microsoft tiykarındaǵı versiya. Jańa kompaniyalar tarawǵa kirgen sayın, BASIC shańaraǵın aytarlıqtay ózgertetuǵın qosımsha versiyalar qosıldı. Atari 8-bitlik kompyuterleri Microsoft BASICten alınbaǵan 8 KB Atari BASICti paydalanadı. Sinclair BASIC 1980-jılı Sinclair ZX80 menen kirgizildi hám keyinirek Sinclair ZX81 hám Sinclair ZX Spectrum ushın keńeytildi. BBC tárepinen baspadan shıǵarılǵan, Acorn Computers tárepinen islep shıǵılǵan BBC BASIC qosımsha strukturalı programmalastırıw gilt sózlerin hám haqıyqıy san imkaniyatların óz ishine aladı.

Usı dáwirde BASICtiń ataqlılıǵı ósken sayın, kompyuter jurnalları video oyınlar, utilitalar hám basqa programmalar ushın BASICte tolıq derek kodın baspadan shıǵardı. BASICtiń ápiwayılıǵı sebepli, jurnaldan kodtı teriw hám programmanı iske túsiriw ańsat is edi. Belgili bir kompyuterler ushın programmalar bar hár túrli jurnallar baspadan shıǵarıldı, degen menen geypara BASIC programmaları universal dep esaplandı hám BASICtiń hár qanday variantın iske túsiretuǵın mashinalarda paydalanılıwı múmkin edi (geyde kishi dúzetiwler menen). Kóp terip kirgiziw programmaları bar kitaplar da bar edi, hám ásirese, Ahl dáslepki 101 BASIC oyınlarınıń Microsoft dialektine awdarılǵan versiyaların baspadan shıǵardı hám onı Creative Computing-ten BASIC Computer Games atı menen járiyaladı. Bul kitap hám onıń dawamları derlik hár qanday BASIC isleytuǵın platformaǵa ańsat awdarılıwı múmkin bolǵan júzlegen tayar programmalardı usındı. Kitap 1978-jılı, úy kompyuterleri bazarı jańa baslanıp atırǵanda dúkanlarǵa shıqtı hám ol birinshi million satılǵan kompyuter kitabına aylandı. Keyinirek Learn to Program BASIC sıyaqlı paketler de kirisiwdiń tiykarı retinde oyınlardı paydalanadı. Tez arada kishi biznes ortalıqlarında keń tarqalǵan bizneske baǵdarlanǵan CP/M kompyuterlerinde Microsoft BASIC (MBASIC) jetekshi qosımshalardıń biri boldı[22].

1978-jılı Devid Lien «BASIC qollanbası: BASIC kompyuter tili enciklopediyası»nıń birinshi basılımın baspadan shıǵardı, onda 78 den aslam hár túrli kompyuterlerdegi gilt sózler hújjetlestirildi. 1981-jılǵa kelip, ekinshi basılım 250 den artıq hár túrli kompyuterlerdiń gilt sózlerin hújjetlestirdi, bul mikrokompyuter dáwiriniń úlken ósiwin kórsetti.

IBM PC hám onıń úylesimli kompyuterleri

IBM Cassette BASIC 1.10

IBM kompaniyası IBM PC-di proektlestirip atırǵanda, olar bar bolǵan úy kompyuterleriniń ornatılǵan BASIC interpretatorına iye bolıw úlgisin tutındı. Olar bunı Microsoft kompaniyasınan aldı – IBM Cassette BASIC – biraq Microsoft sonday-aq MS-DOS/PC DOS ushın BASICtiń basqa da bir neshe versiyaların, sonıń ishinde IBM Disk BASIC (BASIC D), IBM BASICA (BASIC A), GW-BASIC (IBM-nıń ROM-ın talap etpeytuǵın BASICA-ǵa sáykes versiya)[23] hám QBasic-ti islep shıǵardı, olardıń hámmesi ádette mashina menen birge beriletuǵın edi. Bunnan tısqarı, olar kúshli paydalanıwshılar hám qızıǵıwshılar ushın Microsoft QuickBASIC Compiler (1985) hám professional baǵdarlamashılar ushın Microsoft BASIC Professional Development System (PDS) islep shıǵardı. Turbo Pascal-dı shıǵarıwshı Borland 1985-jılı Turbo Basic 1.0 versiyasın shıǵardı (keyingi versiyaları PowerBASIC atı menen satıwǵa shıǵarıldı).

Unix-ke uqsas sistemalarda XBasic hám X11-Basic sıyaqlı arnawlı implementaciyalar dúzildi[24]. XBasic Microsoft Windows ushın XBLite retinde portlandı, hám SmallBasic, yabasic, Bywater BASIC,[25][26] nuBasic,[27] MyBasic,[28] Logic Basic,[29] Liberty BASIC hám wxBasic sıyaqlı kross-platformalı variantlar payda boldı. Bul waqıtta FutureBASIC hám Chipmunk Basic Apple Macintosh-qa baǵdarlanǵan bolsa, yab bul BeOS, ZETA hám Haiku ushın optimallastırılǵan yaBasic versiyası bolıp tabıladı[30].

Bul keyingi variaciyalar kóplegen keńeytpelerdi, mısalı, jaqsılanǵan qatarlardı qayta islew hám grafikanı qollap-quwatlaw, fayl sistemasına kiriw hám qosımsha maǵlıwmat túrlerin kirgizdi. Eń áhmiyetlisi, qosımsha basqarıw strukturaları hám lokal ózgeriwshilerdi qollaytuǵın durıs podprogrammalar menen strukturalıq programmalastırıw ushın qurallar boldı. Integraciyalanǵan islep shıǵıw ortalıǵın (IDE) hám elektron Járdem faylların qosıw ónimlerdiń islew processi ańsatlastırdı hám oqıw quralları menen mektep oqıw baǵdarlamaların qollap-quwatladı.

1989-jılı Microsoft Press IBM-PC-ge sáykes sistemalar hám Apple Macintosh paydalanıp atırǵan óz betinshe úyreniwshilerge BASIC programmalastırıwdı úyretiwge arnalǵan kitap hám programmalıq támiynat sisteması Learn BASIC Now-dı baspadan shıǵardı. Learn BASIC Now Microsoft QuickBASIC Interpreter hám Maykl Xalvorson menen Devid Rigmir tárepinen jazılǵan programmalastırıw boyınsha oqıw qollanbası bar programmalıq támiynat disklerin óz ishine aldı. Learn BASIC Now sıyaqlı oqıw sistemaları strukturalı BASIC-ti keń tarqattı hám QuickBASIC-tiń aktiv paydalanıwshılar sanın tórt millionǵa jetkiziwge járdem berdi[31].

1980-jıllardıń aqırına kelip, kóp paydalanıwshılar programmalastırıwdı ózleri úyreniwdiń ornına, basqalar tárepinen jazılǵan tayın qosımshalardı paydalanatuǵın boldı, al professional baǵdarlamashılar ushın kishi kompyuterlerde keń kólemli rawajlanǵan tiller bar edi. C hám keyinirek C++ professional «qaplamadaǵı» qosımshalardı islep shıǵıw ushın tańlanǵan tillerge aylandı[32][33].

BASIC toltırıwdı dawam etken bir taraw — bul qızıǵıwshılar ushın video-oyınlardı islep shıǵıw boldı, sebebi oyın jaratıw sistemaları hám qoljetimli oyın dvijokları ele rawajlanıwınıń dáslepki basqıshında edi. Atari ST-de bul maqset ushın STOS BASIC, al Amiga-da AMOS BASIC bar edi. Microsoft birinshi ret GW-BASIC ushın DONKEY.BAS, keyinirek QuickBASIC ushın GORILLA.BAS hám NIBBLES.BAS penen oyın islep shıǵıw ushın BASICti kórsetti. QBasic aktiv oyın islep shıǵıw jámiyetshiligin saqlap qaldı,[34][35] bul keyinirek QB64 hám FreeBASIC implementaciyalarınıń payda bolıwına túrtki boldı[36]. Bul bazardıń dáslepki bir mısalı — Microsoft Game Shop (1990) QBasic programmalıq támiynat paketi, bul qızıǵıwshılardan ilhamlanǵan reliz bolıp, QBasic-te ańsat ózgertiletuǵın altı «arkada stilindegi» oyındı óz ishine alǵan[37].

2013-jılı QBasic-te jazılǵan hám zamanagóy kompyuterler ushın QB64 menen kompilyaciyalanǵan Black Annex atlı oyın Steam platformasında shıǵarıldı[38][39]. Blitz Basic, Dark Basic, SdlBasic, Super Game System Basic,[40] PlayBASIC,[41] CoolBasic,[42] AllegroBASIC,[43] ethosBASIC,[44] GLBasic hám Basic4GL zamanagóy RCBasic,[45] NaaLaa,[46] AppGameKit,[47] Monkey 2 hám Cerberus-X[48] ke shekem usı talaptı toltırdı.

Visual Basic

1991-jılı Microsoft kompaniyası QuickBASIC-tiń evolyuciyalıq rawajlanıwı bolǵan Visual Basic-ti tanıstırdı. Ol sol tilden alınǵan blok-strukturalı basqarıw operatorları, parametrli podprogrammalar hám qosımsha statikalıq tiplestiriw sıyaqlı konstrukciyalardı, sonday-aq basqa tillerden alınǵan «With» hám «For Each» sıyaqlı obyektke baǵdarlanǵan konstrukciyalardı óz ishine alǵan. Til óziniń aldınǵıları menen biraz sáykeslikti, mısalı, járiyalaw ushın Dim gilt sózin, «Gosub»/Return operatorların hám qátelerdi anıqlaw ushın qollanıwǵa bolatuǵın qosımsha qatar nomerlerin saqlap qaldı. Visual Basic-ti rawajlandırıwdıń áhmiyetli bir túrtkisi onıń elektron keste programması Microsoft Excel ushın jańa makro-til retinde bolıwı edi. Dáslep onı qızıǵıwshılar ushın til retinde satıwǵa shıǵarǵan Microsoft-taǵı kópshilikti tańqaldırıp, til salıstırmalı túrde turaqlı birinshi versiyası dep esaplanǵan VB 3.0 versiyası shıqqannan keyin kóp waqıt ótpey, kishi arnawlı biznes qosımshaları ushın keńnen qollanıla basladı. Microsoft onı sonday-aq Visual Basic for Applications hám Embedded Visual Basic retinde bólek shıǵardı.

Kóplegen tájiriybeli baǵdarlamashılar onıń qollanılıwın mensinbese de, VB kishi bizneslerdiń talapların nátiyjeli qanaatlandırdı, sebebi sol waqıtqa kelip Windows 3.1 menen isleytuǵın kompyuterler jetkilikli dárejede tezlesken edi, sonlıqtan úlken kólemdegi maǵlıwmatlar qatnaspaǵan jaǵdayda kóp biznes penen baylanıslı processlerdi hátte «áste» til menen de «kózdi ashıp-jumǵansha» orınlawǵa bolatuǵın edi. Kóplegen kishi biznes iyeleri ózleriniń arnawlı mútájliklerin qanaatlandırıw ushın bir neshe keshte ózleriniń kishi, biraq paydalı qosımshaların jarata alatuǵınlıǵın túsindi. Aqıbetinde, VB3-tiń uzaq ómiri dawamında Visual Basic-ti biliw bazarda talap etiletuǵın kásiplik kónlikpege aylandı. Microsoft sonday-aq 1996-jılı VBScript hám 2001-jılı Visual Basic .NET-ti islep shıǵardı. Sońǵısı C# hám Java menen birdey kúshke iye, biraq sintaksisi dáslepki Basic tilin sáwlelendiredi hám Mono-Basic sıyaqlı implementaciyalar arqalı ayırım kross-platformalıq múmkinshiliklerge de iye[49]. Onıń waqıyaǵa baǵdarlanǵan GUI dúziwshisi bar IDE-i basqa da tez qosımsha islep shıǵıw qurallarına, ásirese Borland Software-niń Object Pascal ushın Delphi-ge hám onıń Lazarus sıyaqlı miyrasxorlarına tásir etti[50][51].

Dáslepki Visual Basictiń aqırǵı 6.0 versiyasın tiykarǵı qollap-quwatlaw 2005-jılı 31-martta tamamlandı, onnan keyin keńeytilgen qollap-quwatlaw 2008-jılı martta juwmaqlandı[52]. Onıń turaqlı saqlanıp qalǵan ataqlılıǵı sebepli,[53] onı bunnan bılay da qollap-quwatlawǵa úshinshi tárep háreketleri bar[54]. 2017-jıldıń 2-fevralında Microsoft VB.NET boyınsha islenbelerdiń endi C#-penen parallel júrgizilmeytuǵının járiyaladı,[55] hám 2020-jıldıń 11-martında VB.NET tiliniń evolyuciyası da juwmaqlanǵanı járiyalandı[56]. Soǵan qaramastan, til ele de qollap-quwatlandı[57].

Úsh zamanagóy Basic variantı: Mono Basic, OpenOffice.org Basic hám Gambas

1990-jıldan keyingi versiyalar hám dialektler

1990-jıldan berli basqa da kóp BASIC dialektleri payda boldı, sonıń ishinde QBasic-ten ilhamlanǵan ashıq kodlı QB64 hám FreeBASIC hám de Visual Basic stilindegi RapidQ, HBasic, Basic For Qt hám Gambas[4]. Zamanagóy kommerciyalıq túrlerine PureBasic, PowerBASIC, Xojo, Monkey X hám True BASIC (Kurts tárepinen basqarılatuǵın kompaniyadan Dartmouth BASICtiń tikkeley miyrasxorı) kiredi.

Házirgi waqıtta bir neshe vebke-tiykarlanǵan ápiwayı BASIC interpretatorları da bar, sonıń ishinde Microsofttıń Small Basic hám Googledıń wwwBASIC[58]. Sonday-aq BASICti JavaScript-ke aylandıratuǵın bir qatar kompilyatorlar da bar,[59] mısalı, NS Basic.

Sony PS2 ushın YABASIC astında islep atırǵan BASIC programmasınıń úlgisi

Mobile Basic sıyaqlı aldınǵı háreketlerge tiykarlanıp,[60][61] házirgi waqıtta smartfonlar hám planshetler ushın kóp dialektler qoljetimli.

Oyın konsollarında Nintendo 3DS hám Nintendo DSi ushın Petit Computer dep atalatuǵın qosımsha DS túymelerin qollap-quwatlaytuǵın biraz ózgertilgen BASIC versiyasında programmalastırıwǵa múmkinshilik beredi. Bir versiya Nintendo Switch ushın da shıǵarıldı, oǵan sonday-aq Fuze Code System versiyası da usınıldı,[62] bul BASIC variantı[63] birinshi ret arnawlı Raspberry Pi mashinası retinde ámelge asırılǵan edi[64]. Aldınları BASIC konsollarda Family BASIC (Nintendo Famicom ushın) hám PSX Chipmunk Basic (dáslepki PlayStation ushın) retinde qoljetimli edi, al yabasic PlayStation 2-ge hám FreeBASIC dáslepki Xbox-qa portlanǵan.

Kalkulyatorlar

BASICtiń variantları Texas Instruments (TI-BASIC), HP (HP BASIC), Casio (Casio BASIC) hám basqalar tárepinen islep shıǵarılǵan grafikalıq hám basqa da programmalanatuǵın kalkulyatorlarda bar.

Windows komanda qatarı

EXE faylların jaratıw ushın linkerge iye bolmaǵan Microsoft QuickBASIC versiyası bolǵan QBasic, Windows NT hám DOS-Windows 95 operaciyalıq sistemaları aǵımında bar hám olardı óz ishine almaytuǵın Windows 7 sıyaqlı jańa relizler ushın da alıwǵa boladı. DOS 5-ke shekem Basic interpretatorı GW-Basic edi. QuickBasic Microsoft tárepinen úy hám ofislik kúshli paydalanıwshılar hám kishi kólemli professional islep shıǵıw ushın shıǵarılǵan úsh tilden ibarat seriyanıń bir bólegi; QuickC hám QuickPascal — qalǵan ekewi. Standart boyınsha QBasic ornatılmaǵan Windows 95 hám 98 ushın olardı ornatıw diskinen kóshirip alıwǵa boladı, onda eski hám qosımsha programmalıq támiynatlar ushın kataloglar jıynaǵı boladı; Exe2Bin hám basqa da jetispeytuǵın buyrıqlar usı kataloglarda jaylasqan.

Basqalar

BASIC ayırım video-oyın sistemalarına, mısalı Famicomǵa da keldi.

Túrli Microsoft, Lotus hám Corel ofis paketleri hám tiyisli ónimler Visual Basictiń qanday da bir formasında programmalanadı, sonıń ishinde VBA 6-ǵa júdá uqsas bolǵan LotusScript te bar. Host Explorer terminal emulyatorı WWB-dı makro tili retinde qollanadı; yamasa sońǵı waqıtlarda programma hám ol jaylasqan paket Hummingbird Basic dep atalatuǵın ishki Basic variantında programmalanadı. VBScript variantı veb-kontentti, Outlook 97, Internet Explorer hám Windows Script Host-tı programmalastırıw ushın qollanıladı. WSH-da sonday-aq VBScript, JScript penen birge standart úsh dvijoktiń úshinshisi retinde ornatılǵan Visual Basic for Applications (VBA) dvijogi bar, hám de PerlScript, bir neshe Rexx-ke tiykarlanǵan dvijoklar, Python, Ruby, Tcl, Delphi, XLNT, PHP hám basqalar sıyaqlı ornatılıwı múmkin bolǵan kóp sanlı menshikli yamasa ashıq kodlı dvijoklar bar; bul Basictiń eki versiyasın component object model hám basqa WSH hám VBA konstrukciyaları arqalı WSF faylında basqa atap ótilgen tiller menen, sonday-aq LotusScript penen birge qollanıwǵa bolatuǵınlıǵın ańlatadı. VBScript 4DOS, 4NT hám Take Command keńeytilgen qabıqları arqalı kiriwge bolatuǵın tillerdiń biri. SaxBasic hám WWB de Visual Basictiń Basic implementaciyaları qatarına júdá uqsas. Microsoft Word ushın Office 97-ge deyingi makro tili WordBASIC dep ataladı. Excel 4 hám 5 Visual Basictiń ózin makro tili retinde paydalanadı. 1970-jıllardaǵı BASIClerge uqsas interpretator Chipmunk Basic Linux, Windows hám macOS ushın qoljetimli.

Miyras

Jeke kompyuterlerde BASIC interpretatorlarınıń keń tarqalıwı sonshelli edi, bir waqıtları sabaqlıqlar studentlerdi klasstaǵı yamasa úydegi kompyuterlerde matematikalıq hám esaplaw koncepciyaları menen tájiriybe ótkeriwge shaqıratuǵın ápiwayı «Onı BASIC te sınap kóriń» shınıǵıwların óz ishine alatuǵın edi. Sol dáwirdiń ataqlı kompyuter jurnalları ádette terip-kirgiziwshi programmalardı basıp shıǵaratuǵın edi.

Futurist hám ilimiy-fantastika jazıwshısı Devid Brin 2006-jılǵı Salon maqalasında[65] keń tarqalǵan BASICtiń joǵalıwına uwayımladı, bul dáwirde kompyuterlerdi birinshi ret paydalanǵan basqalar da sonday pikirde boldı. Óz gezeginde, bul maqala Microsofttı Small Basic-ti islep shıǵıwǵa hám shıǵarıwǵa májbúrledi;[66] ol sonday-aq Basic-256[67][68] hám vebke-tiykarlanǵan Quite Basic[69] sıyaqlı uqsas proektlerge de ilham berdi. Dartmouth 2014-jılı 1-mayda BASICtiń 50 jıllıq bayramın belgiledi[70]. BASICtiń pedagogikalıq qollanılıwınan keyin basqa tiller, mısalı Pascal, Java hám ásirese Python keldi[71].

Dartmouth Kolledji 2014-jılı 30-aprelde bir kúnlik is-ilajlar menen BASIC tiliniń 50 jıllıǵın bayramladı[72]. Bul ilaj ushın qısqa metrajlı hújjetli film islep shıǵarıldı[73].

Sintaksis

Ádettegi BASIC gilt sózleri

Maǵlıwmatlardı manipulyaciyalaw

LET
ózgeriwshige mánis (ol ańlatpanıń nátiyjesi bolıwı múmkin) menshikleydi. BASICtiń kóp dialektlerinde LET qálewi boyınsha qollanıladı, hám basqa anıqlanatuǵın gilt sózi joq qatar LET gilt sózin paydalanadı dep esaplanadı.
DATA
READ buyrıǵı arqalı izbe-iz menshiklenetuǵın mánisler dizimin saqlaydı.
READ
DATA operatorınan mánisti oqıydı hám onı ózgeriwshige menshikleydi. Ishki kórsetkish oqılǵan sońǵı DATA elementin baqlap turadı hám hárbir READ penen onı bir poziciya alǵa jıljıtadı. Kóp dialektler parametr retinde bir neshe ózgeriwshige ruqsat beredi, bul bir operaciyada bir neshe mánisti oqıwǵa múmkinshilik beredi.
RESTORE
ishki kórsetkishti birinshi DATA operatorına qaytaradı, bul programmaǵa birinshi mánisten baslap oqıwdı baslawǵa múmkinshilik beredi. Kóp dialektler kórsetkishti tańlanǵan orınǵa qaytarıw ushın qálewi boyınsha qatar nomerin yamasa tártip nomerin qosıwǵa ruqsat beredi.
DIM
Massivdi dúzedi.

Programma aǵımın basqarıw

IF ... THEN ... {ELSE}
salıstırıwlar orınlaw yamasa sheshimler qabıllaw ushın qollanıladı. Dáslepki dialektler THEN sózinen keyin tek qatar nomerine ruqsat bergen, biraq keyingi versiyalar qálegen durıs operatordıń keliwine ruqsat berdi. ELSE keńnen qollap-quwatlanbaǵan, ásirese dáslepki versiyalarda.
FOR ... TO ... {STEP} ... NEXT
kod bólegin belgili bir san márte qaytalaydı. Cikl ishinde sanaǵısh retinde isleytuǵın ózgeriwshi, yaǵnıy "indeks" qoljetimli boladı.
WHILE ... WEND and REPEAT ... UNTIL
belgilengen shárt durıs bolǵansha kod bólegin qaytalaydı. Shárt cikldiń hárbir iteraciyasınan aldın yamasa keyin bahalanıwı múmkin. Bul buyrıqlardıń ekewi de tiykarınan keyingi dialektlerde ushırasadı.
DO ... LOOP {WHILE} yamasa {UNTIL}
kod bólegin sheksiz yamasa belgilengen shárt durıs bolǵansha/bolǵanǵa shekem qaytalaydı. Shárt cikldiń hárbir iteraciyasınan aldın yamasa keyin bahalanıwı múmkin. WHILE-ǵa uqsas, bul gilt sózler tiykarınan keyingi dialektlerde ushırasadı.
GOTO
programmadaǵı nomerlengen yamasa belgilengen qatarǵa sekiredi. Kóp dialektler GO TO formasın da ruqsat etken.
GOSUB ... RETURN
nomerlengen yamasa belgilengen qatarǵa sekiredi, ol jerdegi kodtı RETURN buyrıǵına jetkenshe orınlaydı, keyin RETURN buyrıǵında GOSUB-tan keyingi operatorǵa — ya qos noqattan keyin, ya kelesi qatarǵa qaytıp sekiredi. Bul podprogrammalardı ámelge asırıw ushın qollanıladı.
ON ... GOTO/GOSUB
belgilengen shártlerge tiykarlanıp qay jerge sekiriwdi tańlaydı. Basqa formalar ushın Switch operatorın qarań.
DEF FN
1960-jıllardıń basında funkciyalardı anıqlaw ushın kirgizilgen gilt sózler jubı. Dáslepki BASIC funkciyaları FORTRANnıń bir qatarlıq funkciyaları modelinde dúzilgen. BASIC funkciyaları podprogrammalar emes, al ózgeriwshi argumentleri bar bir ańlatpa edi, olardıń sintaksisi programma basındaǵı DEF FND(x) = x*x modeline tiykarlanǵan edi. Funkciya atları dáslep FN hám bir hárip penen sheklengen edi, yaǵnıy FNA, FNB ...

Kirgiziw hám shıǵarıw

LIST
házirgi programmanıń tolıq derek kodın kórsetedi.
PRINT
ekranda yamasa basqa shıǵarıw qurılmasında xabardı kórsetedi.
INPUT
paydalanıwshıdan ózgeriwshiniń mánisin kirgiziwdi soraydı. Operator soraw xabarın óz ishine alıwı múmkin.
TAB
PRINT penen birge kelesi simvoldıń ekranda kórsetiletuǵın yamasa qaǵazǵa basıp shıǵarılatuǵın ornın belgilew ushın qollanıladı. AT — alternativ forması.
SPC
belgili bir sandaǵı bos orın simvolların shıǵaradı. Koncepciyası boyınsha TAB-qa uqsas, biraq belgili bir baǵanaǵa ótiwdiń ornına, házirgi baǵanadan bir neshe qosımsha probelge jıljıydı.

Matematikalıq funkciyalar

ABS
Absolyut mánis
ATN
Arktangens (nátiyje radianlarda)
COS
Kosinus (argument radianlarda)
EXP
Eksponencial funkciya
INT
Pútin bólegi (ádette tómengi shegara funkciyası)
LOG
Natural logarifm
RND
Tosınnan san generaciyası
SIN
Sinus (argument radianlarda)
SQR
Kvadrat koren
TAN
Tangens (argument radianlarda)

Hár qıylı

REM
baǵdarlamashınıń kommentariyasın yamasa REMark (eskertpesin) saqlaydı; kóbinese programmaǵa at beriw hám kodtıń belgili bir bóleginiń maqsetin anıqlawǵa járdem beriw ushın qollanıladı.
USR ("User Serviceable Routine")
programma basqarıwın mashina tili podprogrammasına ótkeredi, ádette hárip-sanlı qatar yamasa DATA operatorları diziminde kirgiziledi.
CALL
ayırım dialektlerde ushırasatuǵın USR-dıń alternativ forması. USR-dıń funkciyaǵa uqsas sintaksisin tamamlaw ushın jasalma parametr talap etpeydi hám yadtaǵı hár túrli proceduranı shaqırıwdıń anıq belgilengen usılına iye.
TRON / TROFF
hárbir qatar nomeriniń orınlanıw waqtında kórsetiliwin qosadı ("TRace ON" - Baqlawdı qosıw). Bul programmadaǵı mashqalalardı sazlaw yamasa dúzetiw ushın paydalı edi. TROFF onı qaytadan óshiredi.
ASM
Freebasic,[74] Purebasic,[75] hám Powerbasic[76] sıyaqlı ayırım kompilyatorlar sonday-aq qatar ishindegi assembler tilin de qollap-quwatlaydı, bul baǵdarlamashıǵa joqarı hám tómengi dárejeli kodtı aralastırıwǵa múmkinshilik beredi, ádette "ASM" yamasa "!" operatorları menen baslanadı.

Maǵlıwmat tipleri hám ózgeriwshiler

BASICtiń minimal versiyalarında tek pútin sanlı ózgeriwshiler hám bir yamasa eki háripten ibarat ózgeriwshi atları bolǵan, bul sheklengen hám qımbat yad (RAM) talapların minimallastırǵan. Kúshlirek versiyalarda haqıyqıy noqatlı arifmetika bolǵan hám ózgeriwshiler altı yamasa onnan da kóp simvoldan ibarat atlar menen belgileniwi múmkin edi. Dáslepki implementaciyalarda ayırım mashqalalar hám sheklewler bolǵan; mısalı, Applesoft BASIC ózgeriwshi atlarınıń bir neshe simvoldan ibarat bolıwına ruqsat bergen, biraq tek dáslepki ekewi ǵana áhmiyetli bolǵan, solay etip abaylamastan "LOSS" hám "LOAN" ózgeriwshileri bar programma jazıw múmkin edi, olar birdey dep esaplanatuǵın edi; "LOAN"-ǵa mánis beriw "LOSS" ushın mólsherlengen mánisti únsiz qayta jazıp jiberetuǵın edi. Kóp dáslepki BASIC tillerinde gilt sózlerdi ózgeriwshilerde qollanıwǵa bolmaytuǵın edi; "SCORE" "SC" OR "E" dep túsiniletuǵın edi, bul jerde OR gilt sóz bolǵan. Qatar ózgeriwshileri kóp mikrokompyuter dialektlerinde atlarına belgi retinde $ qosımshası qosılıwı menen ajıratıladı, al mánisler kóbinese "qos tırnaqshalar" menen shegaralanıp, qatar retinde anıqlanadı. BASICtegi massivler pútin sanlı, haqıyqıy yamasa qatar ózgeriwshilerin óz ishine alıwı múmkin.

BASICtiń geypara dialektleri matricialardı hám matricialıq operaciyalardı qollap-quwatlaǵan, olardı bir waqıttaǵı sızıqlı algebralıq teńlemeler sistemaların sheshiw ushın qollanıwǵa boladı. Bul dialektler menshiklew, qosıw, kóbeytiw (sáykes matricialar túrleri ushın) hám determinanttı esaplaw sıyaqlı matricialıq operaciyalardı tikkeley qollap-quwatlaǵan. Kóp mikrokompyuter BASICleri bul maǵlıwmat tipin qollap-quwatlamaǵan; matricialıq operaciyalardı orınlaw múmkin edi, biraq olardı massiv elementlerinde anıq programmalastırıw kerek bolǵan.

Mısallar

BASIC tilinde ámelge asırılǵan ápiwayı oyın

Strukturalanbaǵan BASIC

Úy kompyuterinde jańa BASIC baǵdarlamashıları ápiwayı programma menen baslawı múmkin, bálkim tildiń PRINT operatorın paydalanıp, ekranda xabar shıǵarıw; belgili hám jiyi qaytalanatuǵın mısal — Kernigan hám Ritchidiń "Hello, World!" programması: 

10 PRINT "Hello, World!"
20 END

Displeydi xabar menen toltırıw ushın sheksiz cikldi paydalanıwǵa boladı: 

10 PRINT "Hello, World!"
20 GOTO 10

Esletpe: END operatorı BASICtiń kóp dialektlerinde májbúriy emes hám hesh qanday háreket orınlamaydı. Bul mısalda kórsetilgenindey, ol bárqulla qollanılmaǵan. Usı programmanı ulıwma FOR...NEXT operatorın paydalanıp, belgili bir sandaǵı xabarlardı basıp shıǵarıw ushın ózgertiwge boladı: 

10 LET N=10
20 FOR I=1 TO N
30 PRINT "Hello, World!"
40 NEXT I

MSX BASIC hám GW-BASIC sıyaqlı úy kompyuterleriniń kóp BASIC versiyaları ápiwayı maǵlıwmat tiplerin, cikl háreketlerin hám massivlerdi qollap-quwatlaǵan. Tómendegi mısal GW-BASIC ushın jazılǵan, biraq minimal ózgerisler menen BASICtiń kóp versiyalarında isley beredi: 

10 INPUT "Atıńız kim: "; U$
20 PRINT "Sálem "; U$
30 INPUT "Neshe juldız qáleysiz: "; N
40 S$ = ""
50 FOR I = 1 TO N
60 S$ = S$ + "*"
70 NEXT I
80 PRINT S$
90 INPUT "Jáne juldızlar qáleysiz be? "; A$
100 IF LEN(A$) = 0 THEN GOTO 90
110 A$ = LEFT$(A$, 1)
120 IF A$ = "Y" OR A$ = "y" THEN GOTO 30
130 PRINT "Xosh bol "; U$
140 END

Nátiyjedegi dialog tómendegige uqsas bolıwı múmkin: 

Atıńız kim: Mayk
Sálem Mayk
Neshe juldız qáleysiz: 7
*******
Jáne juldızlar qáleysiz be? awa
Neshe juldız qáleysiz: 3
***
Jáne juldızlar qáleysiz be? yaq
Xosh bol Mayk

Dáslepki Dartmouth Basic versiyasında MAT atlı matricialıq gilt sóziniń bolıwı ayrıqsha edi. Keyingi kóp mikroprocessorlıq versiyalarda ámelge asırılmasa da, ol 1968-jılǵı qollanbadan[77] alınǵan usı mısalda qollanıladı, bul mısal kirgizilgen sanlardıń ortasha mánisin esaplaydı: 

5 LET S = 0
10 MAT INPUT V 
20 LET N = NUM 
30 IF N = 0 THEN 99 
40 FOR I = 1 TO N 
45 LET S = S + V(I) 
50 NEXT I 
60 PRINT S/N 
70 GO TO 5 
99 END

Strukturalanǵan BASIC

Ekinshi áwlad BASICleri (mısalı, VAX Basic, SuperBASIC, True BASIC, QuickBASIC, BBC BASIC, Pick BASIC, PowerBASIC, Liberty BASIC, QB64 hám (talqılawǵa boladı) COMAL) tilge bir qatar jańa ózgesheliklerdi kirgizdi, olar tiykarınan strukturalıq hám proceduraǵa baǵdarlanǵan programmalastırıw menen baylanıslı. Ádette, ańsat hám iykemli proektlestiriwge xoshametlew ushın qatar nomerlewi tilden alıp taslanıp, onıń ornına belgiler (GOTO ushın) hám proceduralar menen almastırıldı[78]. Sonıń menen birge, qaytalaw, tańlaw hám lokal ózgeriwshileri bar proceduralardı qollap-quwatlaytuǵın gilt sózler menen strukturalar kirgizildi.

Tómendegi mısal Microsoft QuickBASIC tilinde: 

REM QuickBASIC mısalı
REM Aldınnan járiyalaw - tiykarǵı kodqa derek kodında
REM    keyinirek anıqlanǵan podprogrammanı shaqırıwǵa múmkinshilik beredi
DECLARE SUB PrintSomeStars (StarCount!)

REM Tiykarǵı programma tómende
INPUT "Atıńız kim: ", UserName$
PRINT "Sálem "; UserName$
DO
   INPUT "Neshe juldız qáleysiz: ", NumStars
   CALL PrintSomeStars(NumStars)
   DO
      INPUT "Jáne juldızlar qáleysiz be? ", Answer$
   LOOP UNTIL Answer$ <> ""
   Answer$ = LEFT$(Answer$, 1)
LOOP WHILE UCASE$(Answer$) = "Y"
PRINT "Xosh bol "; UserName$
END

REM podprogramma anıqlaması
SUB PrintSomeStars (StarCount)
   REM Bul procedura Stars$ atlı lokal ózgeriwshini qollanadı
   Stars$ = STRING$(StarCount, "*")
   PRINT Stars$
END SUB

Obyektke baǵdarlanǵan BASIC

Visual Basic, Xojo, Gambas, StarOffice Basic, BlitzMax hám PureBasic sıyaqlı úshinshi áwlad BASIC dialektleri obyektke baǵdarlanǵan hám waqıyaǵa baǵdarlanǵan programmalastırıw paradigmasın qollap-quwatlaytuǵın ózgesheliklerdi kirgizdi. Kóp ornatılǵan proceduralar hám funkciyalar endi operatorlar emes, al standart obyektlerdiń metodları retinde kórsetiledi. Sonıń menen birge, operaciyalıq sistema BASIC tili ushın barǵan sayın qoljetimli bola basladı.

Tómendegi mısal Visual Basic .NET tilinde:

Public Module StarsProgram
   Private Function Ask(prompt As String) As String
      Console.Write(prompt)
      Return Console.ReadLine()
   End Function

   Public Sub Main()
      Dim userName = Ask("Atıńız kim: ")
      Console.WriteLine("Sálem {0}", userName)

      Dim answer As String

      Do
         Dim numStars = CInt(Ask("Neshe juldız qáleysiz: "))
         Dim stars As New String("*"c, numStars)
         Console.WriteLine(stars)

         Do
            answer = Ask("Jáne juldızlar qáleysiz be? ")
         Loop Until answer <> ""
      Loop While answer.StartsWith("Y", StringComparison.OrdinalIgnoreCase)

      Console.WriteLine("Xosh bol {0}", userName)
   End Sub
End Module

Derekler

  1. ↑ Kemeny, John G.; Kurtz, Thomas E.. Basic: a manual for BASIC, the elementary algebraic language designed for use with the Dartmouth Time Sharing System, 1st (en), Hanover, N.H.: Dartmouth College Computation Center, 1963. 
  2. ↑ Ramel. «VB.NET Popularity Still Rising». Visual Studio Magazine (12-fevral 2019-jıl). Qaraldı: 28-mart 2023-jıl.
  3. ↑ Swersky. «40 most popular programming languages 2023: When and how to use them». Raygun (25-yanvar 2023-jıl). Qaraldı: 25-mart 2023-jıl.
  4. ↑ 4,0 4,1 Proven. «Nostalgic for VB? BASIC is anything but dead». The Register (28-mart 2023-jıl). Qaraldı: 27-sentyabr 2023-jıl.
  5. ↑ Boss. «BASIC is Not Dead. Time to Erase the Myths about Basic.». Code Project (15-noyabr 2022-jıl). Qaraldı: 31-yanvar 2024-jıl.
  6. ↑ „High Math at Hanover“. Time. 23 February 1959.
  7. ↑ Rankin, Joy Lisi (2018), A People's History of Computing in the United States, Cambridge, Massachusetts, ISBN 9780674970977 {{citation}}: Unknown parameter |publisher= ignored (járdem), p. 23
  8. ↑ «BASIC». Jargon File. Qaraldı: 13-iyun 2017-jıl.
  9. ↑ «Thomas E. Kurtz – History of Computer Programming Languages» (en). cis-alumni.org. Qaraldı: 13-iyun 2017-jıl.
  10. ↑ Alfred, Randy (January 5, 2008). „May 1, 1964: First Basic Program Runs“. Wired. Qaraldı: June 13, 2017.
  11. ↑ Brooks. «Finally, a historical marker that talks about something important». Concord Monitor (11-iyun 2019-jıl). 11-iyun 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 11-avgust 2019-jıl.
  12. ↑ Bauer, W. F., Computer design from the programmer's viewpoint Webarxiv úlgisinde qátelik: |url= value. Bos. (Eastern Joint Computer Conference, December 1958) One of the first descriptions of computer time-sharing.
  13. ↑ „IBM VS the World: That's How It Is“. Computerworld. 5 December 1973.
  14. ↑ Bourne, Charles; Hahn, Trudi Bellardo. A History of Online Information Services, 1963–1976. MIT Press, August 2003. 
  15. ↑ «2000 Timeshare System».
  16. ↑ „Passing the 10-year mark“. MEASURE Magazine. October 1976. {{cite magazine}}: Unknown parameter |publisher= ignored (járdem)
  17. ↑ Ahl, David H. (May 11, 1981). „Computer Games“. InfoWorld. 3-tom, № 9. 44-bet. ISSN 0199-6649.
  18. ↑ Selected Writings on Computing: A Personal Perspective, June 18, 1975. 
  19. ↑ Johnson. «The source code behind Microsoft BASIC for 6502 comes to light» (en). Computerworld (21-yanvar 2015-jıl). Qaraldı: 24-oktyabr 2022-jıl.
  20. ↑ «We have a BASIC». New Mexico Museum of Natural History and Science. 30-noyabr 2012-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 18-aprel 2007-jıl.
  21. ↑ Pittman. «you had to pay $5 up front to get it…». www.ittybittycomputers.com. Qaraldı: 14-iyun 2017-jıl.
  22. ↑ «Osborne 1». oldcomputers.net. Qaraldı: 14-iyun 2017-jıl.
  23. ↑ «Back to BASICs». peyre.sqweebs.com. 26-oktyabr 2009-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 25-fevral 2023-jıl.
  24. ↑ Perr, John «BASIC programming with Unix». LinuxFocus (1-yanvar 2003-jıl). Qaraldı: 26-sentyabr 2023-jıl.
  25. ↑ «bwBASIC: The Bywater BASIC Interpreter». OSS Blog (25-avgust 2018-jıl). Qaraldı: 30-sentyabr 2023-jıl.
  26. ↑ Hall, Jim «Program on FreeDOS with Bywater BASIC». Opensource.com (23-iyun 2021-jıl). Qaraldı: 30-sentyabr 2023-jıl.
  27. ↑ Calderone, Antonia «Why nuBASIC». Qaraldı: 30-sentyabr 2023-jıl.
  28. ↑ Song, Liu Xue «MyBasic - A Custom-BASIC language interpreter written in C++». Code Project (12-oktyabr 2003-jıl). Qaraldı: 30-sentyabr 2023-jıl.
  29. ↑ «LOGIC BASIC - Free programming language». Qaraldı: 7-oktyabr 2023-jıl.
  30. ↑ Albrecht, Christian «yab Beginners tutorial». BeSly - BeOS, Haiku & Zeta (2-oktyabr 2022-jıl). Qaraldı: 25-fevral 2024-jıl.
  31. ↑ Halvorson, Michael J.. Code Nation: Personal Computing and the Learn to Program Movement in America. New York, NY: ACM Books, 2020 — 146 bet. ISBN 978-1-4503-7757-7. 
  32. ↑ Pravin, Jain. The Class Of Java (en). Pearson Education India, 2011. ISBN 9788131755440. 
  33. ↑ «GNE: the C programming language». fysh.org. — „During the 1980s, C compilers spread widely, and C became an extremely popular language.“. Qaraldı: 14-iyun 2017-jıl.
  34. ↑ Dance, Michael. "Easy to Make Qbasic Games". https://www.techwalla.com/articles/easy-to-make-qbasic-games. 
  35. ↑ «QBasic Games Directory». Phatcode. Qaraldı: 30-sentyabr 2023-jıl.
  36. ↑ «FreeBASIC Games Directory». FreeBASIC. Qaraldı: 30-sentyabr 2023-jıl.
  37. ↑ Halvorson, Michael J.. Code Nation: Personal Computing and the Learn to Program Movement in America. New York, NY: ACM Books, 2020 — 153–156 bet. ISBN 978-1-4503-7757-7. 
  38. ↑ Cocilova, Alex «Black Annex is the best QBASIC game you've ever seen». PC World (16-aprel 2013-jıl). Qaraldı: 30-sentyabr 2023-jıl.
  39. ↑ Serrels, Mark «The Australian Who Built A Video Game Using QBASIC». Kotaku (24-iyun 2013-jıl). 24-iyun 2013-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 30-sentyabr 2023-jıl.
  40. ↑ «Super Game System Basic». IndieDB (21-noyabr 2017-jıl). Qaraldı: 30-sentyabr 2023-jıl.
  41. ↑ «PlayBasic». itch.io. Qaraldı: 30-sentyabr 2023-jıl.
  42. ↑ «CoolBasic». IndieDB (6-dekabr 2005-jıl). Qaraldı: 30-sentyabr 2023-jıl.
  43. ↑ «AllegroBASIC Homepage». AllegroBASIC. 15-noyabr 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 7-oktyabr 2023-jıl.
  44. ↑ «Ethos Game Basic 1.3». shareApp. Qaraldı: 30-sentyabr 2023-jıl.
  45. ↑ «RC Basic». ModDB (18-avgust 2015-jıl). Qaraldı: 30-sentyabr 2023-jıl.
  46. ↑ Fercalo, Andrei «NaaLaa». Softpedia (8-avgust 2014-jıl). Qaraldı: 1-oktyabr 2023-jıl.
  47. ↑ «A Closer Look At AppGameKit 2». GameFromScratch (12-iyun 2015-jıl). Qaraldı: 30-sentyabr 2023-jıl.
  48. ↑ «Cerberus X 2018-08-10 Released». GameFromScratch (10-avgust 2018-jıl). Qaraldı: 30-sentyabr 2023-jıl.
  49. ↑ Clarke, Gavin «Linux breakthrough for Visual Basic developers». The Register (21-fevral 2007-jıl). Qaraldı: 1-oktyabr 2023-jıl.
  50. ↑ Anderson, Tim «25 years of Delphi and no Oracle in sight: Not a Visual Basic killer but hard to kill». The Register (14-fevral 2020-jıl). — „Enter Borland Delphi, which combined Object Pascal with a VB-like visual form builder. Object Pascal was Borland's own language, with full support for inheritance. It is case-insensitive and not much harder than VB for coding, once you get used to typing begin and end a lot (loosely equivalent to curly braces in C). Unlike VB, it sensibly has different operators for assignment (:=) and comparison (=).“. Qaraldı: 25-mart 2023-jıl.
  51. ↑ Speed, Richard «RAD Basic – the Visual Basic 7 that never was – releases third alpha». The Register (6-may 2022-jıl). — „Alternatively, one can relive the days of the whole BASIC/Pascal rivalry with Delphi-compatible Lazarus.“. Qaraldı: 26-mart 2023-jıl.
  52. ↑ «Product Family Life Cycle Guidelines for Visual Basic 6.0». Msdn2.microsoft.com (31-mart 2005-jıl). Qaraldı: 16-iyun 2009-jıl.
  53. ↑ Ramel, David «Popularity Index: Classic Visual Basic Hangs In There». Visual Studio Magazine (7-iyul 2020-jıl). Qaraldı: 28-mart 2023-jıl.
  54. ↑ Ramel, David «Visual Basic Resurgence? Project Seeks to 'Bring the VBE into This Century!'». Visual Studio Magazine (28-fevral 2020-jıl). Qaraldı: 28-mart 2023-jıl.
  55. ↑ Domingo, Michael «Viva, Visual Basic! Or, Does VB Have a Future?». Visual Studio Magazine (13-iyun 2017-jıl). Qaraldı: 26-mart 2023-jıl.
  56. ↑ Ramel, David «Microsoft: 'We Do Not Plan to Evolve Visual Basic as a Language'». Visual Studio Magazine (12-mart 2020-jıl). Qaraldı: 26-mart 2023-jıl.
  57. ↑ Ramel, David «Microsoft Reaffirms Fate of Visual Basic». Visual Studio Magazine (8-fevral 2023-jıl). Qaraldı: 25-mart 2023-jıl.
  58. ↑ Williams, Al «It's The Web, Basically». Hackaday (17-sentyabr 2018-jıl). Qaraldı: 28-sentyabr 2023-jıl.
  59. ↑ Veteanu, Marian «JavaScript compilers. Part II: Languages that compile to JavaScript». Code Avenger (14-fevral 2017-jıl).
  60. ↑ «Java – What programming languages target J2ME». iTecNote. — „Now I've heard of other languages which supposedly make possible development without recourse to Java, languages like CellularBASIC (which looks a bit like QBASIC) and Hecl (which seems to be based on Tcl).“. Qaraldı: 30-sentyabr 2023-jıl.
  61. ↑ Tello, Guillaume «LG KS 360» (15-dekabr 2007-jıl). — „After some research on the Net, I came across this site about the CellularBASIC. It is a complete BASIC interpreter written in JAVA.“. 28-oktyabr 2010-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 30-sentyabr 2023-jıl.
  62. ↑ Miller, Paul «Fuze Code Studio will let kids use the Switch to code their own Switch games». The Verge (19-iyun 2017-jıl). Qaraldı: 30-sentyabr 2023-jıl.
  63. ↑ Porter, Matt «Now kids can get back to BASIC with Fuze». The Gadget Man (18-dekabr 2015-jıl). Qaraldı: 30-sentyabr 2023-jıl.
  64. ↑ Bedford, Mike «FUZE powered by Raspberry Pi V2 review». The Gadget Man (21-oktyabr 2015-jıl). Qaraldı: 30-sentyabr 2023-jıl.
  65. ↑ Brin, David «Why Johnny Can't Code». Salon (14-sentyabr 2006-jıl). 18-sentyabr 2013-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 19-iyun 2017-jıl.
  66. ↑ «Small Basic». Microsoft Developer Network. 17-mart 2014-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 19-iyun 2017-jıl.
  67. ↑ «BASIC-256 homepage». — „Check out "Why Johnny Can't Code," the article that inspired BASIC-256.“.
  68. ↑ Ratliff Sr., Gary L. «An Alphabet of Computer Languages: BASIC». PCLinuxOS Magazine (oktyabr 2008). Qaraldı: 25-fevral 2024-jıl.
  69. ↑ Koster, Raph «Quite BASIC — Web BASIC programming» (21-noyabr 2006-jıl). Qaraldı: 25-fevral 2024-jıl.
  70. ↑ "Dartmouth plans celebration for 50th anniversary of BASIC computer language". New Hampshire Union Leader. April 28, 2014. http://www.unionleader.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20140429/NEWS04/140429054. 
  71. ↑ Wood, Lamont «How are students learning programming in a post-Basic world?». Computerworld (23-iyun 2011-jıl). Qaraldı: 26-fevral 2024-jıl.
  72. ↑ «BASIC at 50 – Event Schedule» (en). Dartmouth College. Qaraldı: 14-iyun 2017-jıl.
  73. ↑ «BASIC at 50» (en). Dartmouth College. Qaraldı: 14-iyun 2017-jıl.
  74. ↑ «KeyPgAsm». FreeBasic Wiki. Qaraldı: 2-avgust 2017-jıl.
  75. ↑ «Inline x86 ASM». Pure Basic. Qaraldı: 2-avgust 2017-jıl.
  76. ↑ «Using assembly-language in your code». Power Basic. 2-avgust 2017-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 2-avgust 2017-jıl.
  77. ↑ Kemeny, John G.; Kurtz, Thomas E.. Basic: a manual for BASIC, the elementary algebraic language designed for use with the Dartmouth Time Sharing System, 4th (en), Hanover, N.H.: Dartmouth College Computation Center, January 1968 — 53 bet. 
  78. ↑ «Differences Between GW-BASIC and QBasic» (12-may 2003-jıl). 19-oktyabr 2013-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 28-iyun 2008-jıl.
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=BASIC&oldid=174536» saytınan alınǵan