Сяргей Усцінаў

Сяргей Міхайлавіч Усцінаў

Сяргей Міхайлавіч Усцінаў (нар. 13 мая 1980, Мінск) — беларускі праваабаронца, эксперт у галіне барацьбы з катаваннямі.

Біяграфія

Сяргей Усцінаў нарадзіўся 13 траўня 1980 года ў Мінску. Скончыў БІП — Універсітэт права і сацыяльна-інфармацыйных тэхналогій.

Праваабарончую дзейнасць пачаў у 2005 годзе, уступіўшы ў арганізацыю «Прававая ініцыятыва». З 2013 года з’яўляецца членам праўлення.

З 2006 года Усцінаў з’яўляецца экспертам праграмы «Грамадзянін і следства. Прававыя і псіхалагічныя аспекты», прысвечанай сістэме самаабароны ў рамках палітычна матываваных крымінальных пераследаў. У 2011 годзе ён распрацаваў праграму «Грамадзянін і правапарадак. Прававыя і псіхалагічныя аспекты», накіраваную на самаабарону грамадзян у адміністрацыйных палітычных працэсах. Гэтыя праграмы з’явіліся ў адказ на палітычныя рэпрэсіі ў Беларусі і дапамагалі палітычным і грамадзянскім актывістам абараніць сябе падчас палітычна матываваных дапытаў, абшукаў і іншых следчых дзеянняў.

Сяргей Усцінаў неаднаразова сутыкаўся з адмовамі ў уключэнні ў склад грамадскіх назіральных камісій пры Міністэрстве юстыцыі Рэспублікі Беларусь для кантролю за захаваннем правоў чалавека ў месцах несвабоды. У 2015 годзе Галоўнае ўпраўленне юстыцыі Мінскага аблвыканкама адхіліла яго кандыдатуру ў Мінскую абласную грамадскую назіральную камісію, спаслаўшыся на фармальныя патрабаванні заканадаўства, паводле якіх члены камісіі павінны прадстаўляць мясцовыя грамадскія аб’яднанні. У 2012 годзе Усцінаву ўжо адмовілі ў удзеле ў камісіі па аналагічных прычынах.

Усцінаў неаднаразова звяртаўся ў Канстытуцыйны суд Рэспублікі Беларусь з прапановамі разгледзець адпаведнасць законаў Канстытуцыі і Міжнароднаму пакту аб грамадзянскіх і палітычных правах.

Адным з такіх зваротаў было патрабаванне ўнесці змяненні, прапанаваныя ім у 2007 годзе, адносна права на абарону ў адміністрацыйных працэсах. Нягледзячы на змены ў заканадаўстве, рашэнне не было рэалізавана, што абмяжоўвала правы грамадзян. У 2010 годзе ён запытаў тлумачэнні ў Палате Прадстаўнікоў, атрымаўшы адказ, што рашэнне застаецца невыкананым, што паставіла пад сумнеў эфектыўнасць працы Канстытуцыйнага суда.

У іншым звароце ён указаў на праблему неадкладнага выканання адміністрацыйнага арыштa, што парушае прынцыпы беспрыстрастнага абскарджвання і гарантыі роўнасці перад законам, замацаваныя ў Канстытуцыі. Ён таксама адзначыў, што ўмовы ўтрымання затрыманых у ІЧУ часта бесчалавечныя, што пагаршае сітуацыю.

З 2009 года актыўна выступаў за паляпшэнне ўмоў утрымання затрыманых у Цэнтры ізаляцыі правапарушальнікаў (ЦІП) на пераулку Акрэсціна ў Мінску. Усцінаў неаднаразова падаваў скаргі ў пракуратуру Мінска, патрабуючы праверкі ўмоў утрымання адміністрацыйна арыштаваных і захавання іх правоў.

Дзякуючы яго намаганням, у 2012 годзе ЦІП быў зачынены на рамонт, а пасля рэканструкцыі адкрыўся нанова ў 2015 годзе.

З 2010 года вядзе кампанію супраць катаванняў у Беларусі. Сяргей Усцінаў актыўна ўдзельнічаў у расследаваннях выпадкаў катаванняў, у тым ліку ў справах, звязаных з парушэннямі правоў чалавека ў месцах пазбаўлення свабоды.

У 2010 годзе ён займаўся справай актывіста Ігара Чэпікі, падаючы скаргі ў пракуратуру і суд на неналежныя ўмовы ўтрымання ў ізалятары.

У 2010 годзе Сяргей Усцінаў выступіў на канферэнцыі АБСЕ з дакладам пра катаванні ў Беларусі, падкрэсліўшы пераслед ахвяр за паведамленні пра катаванні, жорсткае разгону мірных сходаў і няздавальняючыя ўмовы ўтрымання адміністрацыйна арыштаваных.

Усцінаў быў асноўным ініцыятарам падрыхтоўкі альтэрнатыўных справаздач у Камітэт супраць катаванняў ААН ад беларускіх НДА ў 2010 і 2018 гадах. У сваіх дакладах ён звяртаў увагу на сістэмныя праблемы: адсутнасць у беларускім заканадаўстве азначэння катаванняў, неаб’ектыўнае расследаванне выпадкаў катаванняў і жорсткага абыходжання, неналежныя ўмовы ўтрымання ў пенітэнцыярных установах і ціск на адвакатаў.

Ён таксама займаўся справамі дэманстрантаў Ягора Баброва і Паўла Баркоўскага, падаючы скаргі ў Камітэт ААН па правах чалавека на неналежныя ўмовы ўтрымання на Акрэсціна, у якіх камітэт прызнаў парушэнні артыкула 7 і артыкула 10 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах, што датычыліся катаванняў і гуманнага абыходжання з асобамі, пазбаўленымі свабоды.

Такім чынам, Сяргей Усцінаў дапамог актывісту Ягору Баброву дамагчыся прызнання Камітэтам па правах чалавека ААН парушэнняў з боку Беларусі ў справе аб бесчалавечных умовах утрымання ў Цэнтры ізаляцыі правапарушальнікаў на Акрэсціна. Гэта першы выпадак, калі Камітэт прызнаў парушэнне правоў чалавека ў ЦІП.

Другім рашэннем Камітэта ААН аб парушэнні правоў чалавека ў ЦІП стала справа Паўла Баркоўскага, кандыдата філасофскіх навук, затрыманага ў 2010 годзе за ўдзел у мірным сходзе. Пасля неўдалых спроб абскардзіць умовы ўтрымання праз нацыянальныя суды, Усцінаў дапамог Баркоўскаму падрыхтаваць скаргу ў Камітэт ААН па правах чалавека. У 2018 годзе Камітэт прыняў рашэнне і прызнаў парушэнні Рэспублікай Беларусь артыкулаў Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах і абавязаў выплаціць кампэнсацыю.

Акрамя таго, Усцінаў з’яўляецца адным з заснавальнікаў «Тыдня супраць катаванняў», які штогод праводзіцца з 2019 года «Прававой ініцыятывай».

За гэты час да «Тыдня супраць катаванняў» далучыліся многія негосударныя ініцыятывы і грамадскія арганізацыі, такія як «Вясна», Беларускі Хельсінкскі Камітэт, Politzek.me, BYSOL, Dissident.by, RADA, Страна для жизни і іншыя.

Усцінаў неаднаразова крытыкаваў Дэпартамент выканання пакаранняў за парушэнні правоў асуджаных. Так, у 2017 годзе ён накіраваў зварот у Міністэрства ўнутраных спраў з патрабаваннем змяніць сайт Дэпартамента выканання пакаранняў, каб там была інфармацыя аб структуры і дзейнасці дэпартамента, правах асуджаных, а таксама практычныя звесткі, карысныя для сваякоў. Аднак прапанаваныя змены не былі ўнесены. Гэты выпадак яшчэ раз пацвердзіў нежаданне ўладаў улічваць прапановы праваабаронцаў і забяспечваць доступ да важнай інфармацыі.

Пасля прэзідэнцкіх выбараў 2020 года і масавых катаванняў удзельнікаў пратэстаў Усцінаў стаў адным з заснавальнікаў «Міжнароднага камітэта па расследаванні катаванняў у Беларусі», які дакументуе выпадкі катаванняў і негуманнага абыходжання з затрыманымі.

На дадзены момант пад кіраўніцтвам Усцінава «Міжнародны камітэт па расследаванні катаванняў у Беларусі» выпусціў некалькі грамадскіх дакладаў і расследаванняў пра катаванні ў беларускіх РУУС, ЦІП на Акрэсціна, жаночай выпраўленчай калоніі № 4 у Гомелі і інш.

29 студзеня 2020 года суд Цэнтральнага раёна Мінска разглядаў скаргу Сяргея Усцінава на Міністэрства ўнутраных спраў пасля таго, як яго прапанову па замене высокіх агароджаў і калючай дроту вакол будынкаў РУУС на зялёныя насаджэнні ігнаравалі.

Сяргей Усцінаў неаднаразова публічна крытыкаваў дзеянні Расійскай Федэрацыі ў ваеным канфлікце ва Украіне і характарызаваў Беларусь як саагрэсара, спасылаючыся на артыкул 3 Генеральнай рэзалюцыі ААН.

Пад яго кіраўніцтвам быў таксама выпушчаны даклад «Беларускае ўдзел у вайне ва Украіне: рэжым і народ».

У 2018 годзе Усцінаў заснаваў праваабарончы YouTube-канал «Правфильм» (пазней перайменаваны ў «Прававая ініцыятыва»), які на сёння з’яўляецца самым папулярным беларускім праваабарончым каналам (больш за 7 тысяч падпісчыкаў на сакавік 2025 г.).

У 2019 годзе Усцінаў зняўся ў першым праваабарончым серыяле «Сцяпаныч», дзе сыграў галоўную ролю супрацоўніка міліцыі Сцяпаныча.

Ён таксама з’яўляецца сцэнарыстам інтэрактыўнага фільма «Признать виновным», заснаванага на рэальных крымінальных справах: фальсіфікацыі, катаванні і ціск у камеры папярэдняга ўтрымання.

У 2019 годзе ініцыяваў вытворчасць першага беларускага інтэрактыўнага фільма па абароне правоў ЛГБТК+ «Дедушке это не понравится», у якім асвятляюцца актуальныя праблемы правоў ЛГБТК+ людзей у Беларусі.

У сакавіку 2021 года Сяргей Усцінаў пакінуў Беларусь, ратуючыся ад крымінальнага пераследу за сваю праваабарончую дзейнасць. З сакавіка 2022 года пражывае ў Літве, дзе працягвае займацца праваабарончай дзейнасцю.

У кастрычніку 2024 года МУС Беларусі ўнёс Сяргея Усцінава ў спіс экстрэмiстаў на падставе прызнання «Міжнароднага камітэта па расследаванні катаванняў у Беларусі» экстрэмісцкім фарміраваннем.