Сири

Сири (арап. سورية‎‎), официаллӑ ячӗ Сири Арап Республики (арап. الجمهورية العربية السورية‎‎), — Ҫывӑх Тухӑҫри патшалӑх. Тӗп хули — Дамаск.

Тавралӑхӗ

Сири кӑнтӑр-анӑҫра Ливанпа, Израильпе, кӑнтӑрта Иорданипе, тухӑҫра Иракпа тата ҫурҫӗрте Турципе чикӗленет. Анӑҫ енче — Вӑтаҫӗр тинӗсӗ Сири ҫыранӗсене хумӗсемпе ҫапать.

Кун-ҫулӗ

Авалхи Сири

Ислам самани

Франци мандачӗ

Хальхи самана

Сирири пурăнан халăх

Тĕп статья: Сирири пурăнан халăх

Сирири демографи. Вертикаллĕ тĕнĕлĕпе — пурăнан халăх, пин çын. Горизонталлипе — çул.

Пĕрлешĕннĕ Нацисен Орнанизацийĕ пурăнан халăх облаçĕңчи панисемпе, Сирире пурăнан пĕтĕм халăх йышĕ 2011 çулта 20,8 млн çын пулнă, çав шутра 10,5 млн арçын тата 10,3 млн хĕрарам; хулара пурăнан халăх пайĕ — 56 %, 2010—2015 çулсенче халăх йышĕ ӳссе пынă темпĕ — 1,7 %, пурнăç вăрăммăшĕн кĕтĕмĕ 74 çул (арçынсемшĕн) тата 78 çул (хĕрарăмсемшĕн)^[1].

Халăх ытларахăшĕ Вăтаçĕр тинĕсĕн хĕрринче тата Евфрат çыранĕсенче вырнаçнă. Пурăнан халăх йышлăхĕ — 103 çын/км². Сирире 6 çултан 11 çула çити тӳлевсĕр пĕлӳ параççĕ, ăна пурин те илмелле. Шкулта 12 çул вĕренĕвĕнче 6 çул пуçламăш шкул, виçĕ çул пĕтĕмĕшле пĕлӳ лесси тата тепĕр виçĕ çул университета вĕренме кĕмешкĕн ятарлă хатĕрленесси. Сири гражданĕсен 15 çултан аслăраххисем хушшинче хута пĕлни арçынсен 86 %, хĕрарăмсен 73,6 % шутланать.

Шĕкĕр хуласем


Сири хулисем
	Ячĕ		Пурăнан халăх		Мухафаза
	Вырăсли	Арабли	Çырав: 1981	Çырав: 2006	Мухафаза
1.	Алеппо	حلب	985 413	2 132 100	Халеб (Алеппо)
2.	Дамаск	دمشق	1 112 214	1 580 909	Дамаск
3.	Хомс	حمص	346 871	798 781	Хомс
4.	Хама	حماه	177 208	477 812	Хама
5.	Латакия	اللاذقية	196 791	347 026	Латакия
6.	Дейр-эз-Зор	دير الزور	92 091	252 588	Дейр-эз-Зор
7.	Ракка	الرقة	87 138	182 394	Ракка
8.	Эль-Баб	الباب	30 008	137 565	Халеб (Алеппо)
9.	Идлиб	إدلب	51 682	135 619	Идлиб
10.	Дума	دوما	51 337	114 761	Риф Дамаск

Этнос йышĕ

Сири арабĕсем (çав шутра 400 пине яхăн палестинăри таракансем) çĕршывра пурăнакан 80 % яхăн шутланать^[2]^[3].

Тĕн йышĕпе

Çак категорин тĕп статьи çук — Сирии тĕн. Ăна çырса Эсир проекта пулăшма пултаратăр.

Çак категорин тĕп статьи çук — Сирири христианлăх. Ăна çырса Эсир проекта пулăшма пултаратăр.

Çак категорин тĕп статьи çук — Сирири католицизм. Ăна çырса Эсир проекта пулăшма пултаратăр.

Çак категорин тĕп статьи çук — Сирири протестантизм. Ăна çырса Эсир проекта пулăшма пултаратăр.

Çак категорин тĕп статьи çук — Сирири ислам. Ăна çырса Эсир проекта пулăшма пултаратăр.

Сирири тĕне тытвссипе чи йышли ислам пулать; 2010 çулта мăсăльмансем çĕршыври 93 % халăхĕ шутланаççĕ^[4]. Мăсăльмансен чылайрахăшĕ — суннитсем (74 %^[5]), ытларах Ханафит мазхабĕ йăлипе. Çĕршывра çаплах исламăн шиит тĕлĕшĕпе пурăнакан çын нумай (13 %^[5]), вĕсем алавитсем, исмаилитсем тата вуниккĕллĕ шиитсем. Сири 3 % яхăн халăх — друзсем^[6], вĕсен тĕнри вырăнне классификацилеме йывăр.

Христиансен йышĕ 2010 çул тĕлне халăхăн 5 % — 6 % тесе хакланă^[7]^[8]. XX ĕмĕр тăршшипех христиансен пайĕ пĕрмаях сахалланса пынă — ĕмĕр пуçламăшĕнче 16 %, 2000 çулта — 7,8 %^[9]. Католиксен йышне 2010 çулта 430 пин çын тесе хакланă^[10]. Вĕсенчен чылайрахăшĕ — тухăç католицин пиллĕк чиркĕвĕнчисем (мелькитсем, сиро-католиксем, маронитсем, эрмен-католиксем тата халдо-католиксем). Православсен шутне Антиохи православи чиркĕвĕ (260 пин çын, 2010 çул кĕрет^[11]).

Çĕршывра авалхи тухăç чиркĕвĕсене çӳрекенсем — Сирири православи чиркĕвĕ (195 пин^[11]), Эрмен апостол чиркĕвĕ (150 пин^[11]) тата Тухăçри Ассири чиркĕвĕ (70 пин^[11]) — çӳрекенсем те сахал мар. Протестантсен çурри тенĕ пекех (40 пин^[10]) реформатсем шутланаççĕ, ыттисем — англикан, перфекционизм, баптизм тата пятидесятнических общинисен ĕненекенĕсем.

2011 çулта Сирири езидсен ушкăнĕнче 80 пин çын пулнă^[5]. Кунчен асăннисемсĕр пуçне, çĕршывра бахайсемпе сăртăшсем та пур.

Чĕлхисем

Патшалăх, çаплах чи саралнă чĕлхи — араб.

Культура

Тĕп статья: Сирири культура

Пĕлӳ илни

МИХ

Спорт

Тĕп статья: Сирири спорт

Литература

Bryce T. R. Ancient Syria: A Three Thousand Year History. — N. Y.: Oxford University Press, 2014. — 379 p. — ISBN 9780199646678

Барабанов М. С. и др. Сирийский рубеж / под ред. М. Ю. Шеповаленко. — Москва: Центр анализа стратегий и технологий, 2016.
Глушкова О. В., Гелашвили Е. Н., Анджила К. Современные особенности системы здравоохранения Сирии // Молодежный инновационный вестник. — 2021. — Т. 10. — № 52.
Зиядех М., Фомина Н. Н. Здравоохранение Сирии: прошлое и настоящее. — 2019. — Т. 8. — № 1.
Хитти Филип Хури История Сирии. Древнейшее государство в сердце Ближнего Востока. — Центрполиграф, 2022. — 2000 экз. — ISBN 978-5-9524-5661-7
Шкваря Л. В. Экономическое значение внешней торговли Сирии и классификация влияющих на неё факторов // Теоретическая экономика. — 2024. — № 10.
Bryce T. R. Ancient Syria: A Three Thousand Year History. — N. Y.: Oxford University Press, 2014. — 379 p. — ISBN 9780199646678
Collelo, Thomas Syria: a country study. — Washington, DC: GPO for the Library of Congress, 1988.
James A. Paul Human rights in Syria. — Human Rights Watch, 1990. — ISBN 9780929692692

Асӑрхавсем

^ Народонаселение мира в 2011 году.
^ Население Сирии // «Кругосвет энциклопедийĕ».
^ Раздел второй. Этнодемографический обзор регионов и стран мира. — Глава пятая. Зарубежная Азия. — Сирия, стр. 516. // Население мира. Этнодемографический справочник. Автор: Соломон Ильич Брук. Ответственный редактор: доктор исторических наук, профессор П. И. Пучков. Академии наук СССР. Институт этнографии имени Н. Н. Миклухо-Маклая. Москва: Издательство «Наука», 1981, 880 стр.

Ҫӑлкуҫри текст(выр.)

Пурăнан халăх этнос йышĕпе:
Сири арабĕсем (сирийсем) — 7000 пин — 86,5 %
Палестинăри варабсем (палестинсем) — 250 пин — 3,1 %
Урăх çĕршывсен арабĕсем — 40 пин — 0,5 %
Ассирисем — 20 пин — 0,2 %
Еврейсем — 5 пин — 0,1 %
Курдсем — 500 пин — 6,2 %
Эрменсем — 180 пин — 2,2 %
Черкессем — 35 пин — 0,4 %
Туркменсем — 35 пин — 0,4 %
Чикансем — 10 пин — 0,1 %
Турккăсем — 5 пин — 0,1 %
Урăххисем тата паллă маррисем — 10 пин — 0,2 %
Пурĕпе — 8090 пин — 100,00 %
^ The Global Religious Landscape (акăлч.) (pdf). Pew Research Center (2012-12).
^ ¹^,²^тата³ Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor International Religious Freedom Report for 2015. Syria (акăлч.). U.S. State Department.
^ People and Society ::Syria (акăлч.). Central Intelligence Agency.
^ Christian Population as Percentages of Total Population by Country (акăлч.). The Pew Research Center's Religion and Public Life Project (2011-12-19).
^ J. Gordon Melton Religions of the World, Second Edition A Comprehensive Encyclopedia of Beliefs and Practices / J. Gordon Melton, Бауманн Мартин. — 2-е. — Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2010. — P. 2788—2793. — 3200 p. — ISBN 978-1-59884-203-6
^ David B. Barrett, George Thomas Kurian, Todd M. Johnson World Christian Encyclopedia: A Comparative Survey of Churches and Religions in The Modern World / David B. Barrett (Editor), George T. Kurian (Editor), Todd M. Johnson (Editor). — 2-е изд. — New York: Oxford University Press, 2001. — Т. 1. — P. 719—722. — 876 p. — ISBN 0-19-510318-1
^ ¹^тата² Global Christianity (акăлч.). The Pew Forum on Religion & Public Life (2011-12-19).
^ ¹^,²^,³^тата⁴ Jason Mandryk 7-е изд. — InterVarsity Press, 2010. — P. 802—803. — 978 p. — (Operation World Set). — ISBN 0-8308-5724-9

Каҫӑсем

Викиампар: Атлас: Сири
Сири DMOZ-ра
Придик А. М. Сирия // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907.
Сирия на сайте «Путешествия. Впечатления. Фотографии»
Фотографии и описание городов, памятников, достопримечательностей Сирии
Густерин П. В. Сирия без Асада — Сирия без суверенитета 2014 ҫулхи Утӑ уйӑхӗн 14-мӗшӗнче архивланӑ.
Syria profile from the BBC News(акăлч.)

Ку вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр.
Çак асăрхаттарнине май пулсан тĕрĕсреххипе улăштармалла.

Шаблон:Сири темăсенче Шаблон:Ази Шаблон:Вăтаçĕр тинĕс пĕрлешĕвĕ Шаблон:ИПО

Шаблон:Мандатлă территорисем пулнисем Шаблон:Арап патшалăхĕсен лигийĕ Шаблон:Социализм çĕршывĕсем

[1] Народонаселение мира в 2011 году.

[krugosvet-2] Население Сирии // «Кругосвет энциклопедийĕ».

[брук-1981-516-3] Раздел второй. Этнодемографический обзор регионов и стран мира. — Глава пятая. Зарубежная Азия. — Сирия, стр. 516. // Население мира. Этнодемографический справочник. Автор: Соломон Ильич Брук. Ответственный редактор: доктор исторических наук, профессор П. И. Пучков. Академии наук СССР. Институт этнографии имени Н. Н. Миклухо-Маклая. Москва: Издательство «Наука», 1981, 880 стр.

Ҫӑлкуҫри текст(выр.)

Пурăнан халăх этнос йышĕпе:
Сири арабĕсем (сирийсем) — 7000 пин — 86,5 %
Палестинăри варабсем (палестинсем) — 250 пин — 3,1 %
Урăх çĕршывсен арабĕсем — 40 пин — 0,5 %
Ассирисем — 20 пин — 0,2 %
Еврейсем — 5 пин — 0,1 %
Курдсем — 500 пин — 6,2 %
Эрменсем — 180 пин — 2,2 %
Черкессем — 35 пин — 0,4 %
Туркменсем — 35 пин — 0,4 %
Чикансем — 10 пин — 0,1 %
Турккăсем — 5 пин — 0,1 %
Урăххисем тата паллă маррисем — 10 пин — 0,2 %
Пурĕпе — 8090 пин — 100,00 %

[religion-4] The Global Religious Landscape (акăлч.) (pdf). Pew Research Center (2012-12).

[gov-5] ¹^,²^тата³ Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor International Religious Freedom Report for 2015. Syria (акăлч.). U.S. State Department.

[6] People and Society ::Syria (акăлч.). Central Intelligence Agency.

[features-7] Christian Population as Percentages of Total Population by Country (акăлч.). The Pew Research Center's Religion and Public Life Project (2011-12-19).

[encyc-8] J. Gordon Melton Religions of the World, Second Edition A Comprehensive Encyclopedia of Beliefs and Practices / J. Gordon Melton, Бауманн Мартин. — 2-е. — Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2010. — P. 2788—2793. — 3200 p. — ISBN 978-1-59884-203-6

[9] David B. Barrett, George Thomas Kurian, Todd M. Johnson World Christian Encyclopedia: A Comparative Survey of Churches and Religions in The Modern World / David B. Barrett (Editor), George T. Kurian (Editor), Todd M. Johnson (Editor). — 2-е изд. — New York: Oxford University Press, 2001. — Т. 1. — P. 719—722. — 876 p. — ISBN 0-19-510318-1

[pew-10] ¹^тата² Global Christianity (акăлч.). The Pew Forum on Religion & Public Life (2011-12-19).

[Mandryk-11] ¹^,²^,³^тата⁴ Jason Mandryk 7-е изд. — InterVarsity Press, 2010. — P. 802—803. — 978 p. — (Operation World Set). — ISBN 0-8308-5724-9

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

п • с • т Агадир килĕшĕвĕнчи патшалăхсем
Пайташсем	Алжир Алжир • Бахрейн Бахрейн • Икĕпат Икĕпат • Ирак Ирак • Иордани Иордани • Кувейт Кувейт • Катар Катар • Ливан Ливан • Ливи Ливи • Марокко Марокко • Оман Оман • ПАЭ ПАЭ • Палестина патшалăхĕ Палестина патшалăхĕ • Сауд Аравийĕ Сауд Аравийĕ • Судан Судан • Сири Сири • Шаблон:Ялавлани/Тунис • Йемен Йемен

Кандидатсем	Джибути Джибути • Шаблон:Ялавлани/Коморы • Шаблон:Ялавлани/Мавритани • Сомали Сомали