Адэса
| Горад | |||||
| Адэса | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| укр.: Одеса | |||||
 | |||||
|
|||||
| 46°28′39″ пн. ш. 30°43′57″ у. д.HGЯO | |||||
| Краіна |
 Украіна |
||||
| Вобласць | Адэская вобласць | ||||
| Раён | Адэскі раён[d] | ||||
| Унутраны падзел | 4 гарадскія раёны | ||||
| Мэр | Генадзь Труханаў[d][1] | ||||
| Гісторыя і геаграфія | |||||
| Заснаваны | XV стагоддзе | ||||
| Першае згадванне | 1415 | ||||
| Ранейшыя назвы | Хаджыбей | ||||
| Горад з | 1794 | ||||
| Вышыня цэнтра | 40 ± 1 м | ||||
| Водныя аб’екты | Адэскі заліў[d] | ||||
| Часавы пояс | UTC+2, летам UTC+3 | ||||
| Насельніцтва | |||||
| Насельніцтва |
|
||||
| Лічбавыя ідэнтыфікатары | |||||
| Тэлефонны код | 048 | ||||
| Паштовы індэкс | 65000–65480 | ||||
| Аўтамабільны код | BH і НН / 16 | ||||
| omr.gov.ua | |||||
  Адэса |
|||||
![Сцяг[d]](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Odesa.svg?lang=be)
![Герб[d]](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Coat_of_Arms_of_Odesa.svg?lang=be)
Адэ́са (укр.: Одеса) — горад на паўночна-заходнім узбярэжжы Чорнага мора, адміністрацыйны цэнтр Адэскай вобласці, самы буйны порт Украіны, а таксама буйны прамысловы, культурны, навуковы і курортны цэнтр; вузел шашэйных дарог і чыгунак.
Насельніцтва горада на 2024 год — 1.000.000 чалавек, пастаяннага насельніцтва — 997 186 чалавек. Па колькасці жыхароў займае трэцяе месца ў краіне пасля Кіева і Харкава. Адэса — Горад-герой.
Гісторыя
[правіць | правіць зыходнік]2 мая 2014 года ў выніку супрацьстаяння паміж супернікамі і прыхільнікамі Еўрамайдана ў Адэсе загінула, па розных дадзеных, ад 44 да 300 чалавек.
Насельніцтва
[правіць | правіць зыходнік]- 1795 — 2349 чал.
- 1802 — 9 тыс. чал.
- 1829 — 52 тыс. чал.
- 1849 — 86 729 чал.[3]
- 1873 — 193,5 тыс. чал.
- 1897 — 404 тыс. чал.
- 1939 — 602 тыс. чал.
- 1959 — 667 тыс. чал.
- 1966 — 753 тыс. чал.[4]
- 1974 — 981 тыс. чал.[5]
- 1979 — 1 046 133 чал.
- 1989 — 1 115 371 чал.
- 1995 — 1 060 000 чал.
- 2001 — 1 029 049 чал.
- 2006 — 993 000 чал. (пяты горад Украіны паводле колькасці насельніцтва)
- 2007 — 1 080 270 чал.(чацвёрты горад Украіны паводле колькасці насельніцтва)
- 2009 — 1 008 604 чал.
- 2010 — 1 010 000 чал. (трэці горад Украіны паводле колькасці насельніцтва)
- 2011 — 1 006 787 чал.
- 2012 — 1 007 186 чал.
- 2015 — 1 016 500 чал.[6]
Нацыянальны склад насельніцтва Адэсы (паводле перапісу, праведзенага ў 2001 годзе): 61,6 % украінцы, 29,0 % рускія, 1,3 % балгары, 1,2 % яўрэі, 0,7 % малдаване, 0,6 % беларусы, 0,4 % армяне, 0,2 % палякі.[7]
Адукацыя
[правіць | правіць зыходнік]- Адэская нацыянальная акадэмія сувязі імя А. С. Папова
- Адэскі нацыянальны політэхнічны ўніверсітэт
- Адэскі нацыянальны ўніверсітэт імя І. І. Мечнікава
Памятныя мясціны
[правіць | правіць зыходнік]- Адэскі нацыянальны акадэмічны тэатр оперы і балета
- Помнік дэ Рышэльё
- Касцёл Святога Пятра
- Сабор Раства Хрыстова
Вядомыя ўраджэнцы і жыхары
[правіць | правіць зыходнік]- Леанард Іларыёнавіч Адамаў (1941—1977) — савецкі беларускі футбаліст.
- Ганна Ахматава — расійская паэтэса
- Янка Брыль — беларускі пісьменнік
- Ігар Ганькевіч (1962—1990) — рок-музыкант, заснавальнік гурта «Бастыён» і сузаснавальнік адэскага рок-клуба.[8]
- Міхаіл Якаўлевіч Гулько (нар. 1918) — беларускі архітэктар.
- Міхаіл Міхайлавіч Жванецкі — пісьменнік-сатырык
- Антон Карніцкі (1912—1944) — беларускі жывапісец.
- Ільф і Пятроў — савецкія пісьменнікі-сатырыкі
- Ігар Аляксандравіч Мяльчук — канадскі лінгвіст
- Таццяна Віктараўна Паплаўская — беларускі мовазнавец
- Усер Давідавіч Розенфельд (1934—2003) — беларускі філосаф і культуролаг.
- Франц Аляксеевіч Рубо — расійскі мастак
- Аляксандра Саковіч (1906—1997) — беларуская пісьменніца, мемуарыст
- Армен Сяргеевіч Сардараў (нар. 1948) — беларускі архітэктар.
- Юрый Іосіфавіч Хашчавацкі — беларускі рэжысёр
- Уладзімір Міхайлавіч Мажуль (1939—2008) — беларускі вучоны, доктар біялагічных навук (1986), прафесар (1991).
- Віталь Крывіцкі (нар. 1972) — біскуп Кіеўска-Жытомірскай дыяцэзіі.
- Саламон Шыманавіч Пінкус (1908—1971) — урач-тэрапеўт. Доктар медыцынскіх навук (1968), прафесар (1969).
- Кірыл Іванавіч Прашчаеў (нар. 1973) — доктар медыцынскіх навук, прафесар.
Беларусы Адэсы
[правіць | правіць зыходнік]З восені 1917 г. Адэсе жыў Сцяпан Некрашэвіч, які працаваў загадчыкам беларускай секцыі пры губернскім аддзеле народнай асветы, у выніку працы якой у Адэсе напачатку 1918 навучальнага года былі адчынены 30 пачатковых беларускіх школ і змешаная беларуская гімназія ў складзе першых чатырох класаў (навучаліся дзеці ўцекачоў з прыфрантавых тэрыторый Беларусі).
5 ліпеня 1999 года было афіцыйна зарэгістравана нацыянальна-культурнае аб’яднанне грамадзян «Беларусь», штаб-кватэра знаходзіцца па вуліцы Садовай 16, налічвае больш 200 членаў. Найбольш актыўныя члены таварыства — прафесійны мастак Вячаслаў Ігнаценка, акадэмік-генетык Адольф Стэльмах, кіраўнік 5-й студыі мясцовай тэлекампаніі, выпускніца журфака БДУ Марына Багрый-Шахматава, дырэктар цэнтралізаванай сеткі дзіцячых бібліятэк г. Адэсы Галіна Лазарава, загадчыца дзіцячага садка Стэфанія Шмыгіна.
Крыніцы
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ Труханов офіційно переміг на виборах мера Одеси — Український тиждень, 2020.
- ↑ Дзяржаўная служба статыстыкі Украіны Чисельність наявного населення Українина 1 січня 2022 — Кіеў: Дзяржаўная служба статыстыкі Украіны.
- ↑ Одесса // Адэса // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
- ↑ Одесса // Историческая энциклопедия. В 16 т. — М.: Издательство «Советская энциклопедия», 1973—1982.
- ↑ Одесса // Большая советская энциклопедия : ([в 30 т.]) / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд.. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. (руск.)
- ↑ Основні демографічні показники за 2014 рік (наличное население на 01.01.2015)(нявызн.)(недаступная спасылка). Управление статистики в Одесской области. Архівавана з першакрыніцы 20 лютага 2015.
- ↑ Про кількість та склад населення Одеської області за підсумками Всеукраїнського перепису населення 2001 року (укр.)
- ↑ Віталій Орлов. Музичний фестиваль «Пікейні жилети» // Одесский-инфо, 21.09.2022 (укр.)
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Адэса // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 1. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1).
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Адэса- Афіцыйны сайт Архівавана 27 лістапада 2020.
- Сайт беларусаў Адэсы Архівавана 28 ліпеня 2013.
- карта і даведнік Адэсы
Фильм об Одессе и одесситах "Кто бы мог подумать?"
| Тэматычныя сайты | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая каталанская · Вялікая нарвежская · Вялікая расійская (старая версія) · Бракгаўза і Эфрона · Ваенная Сыціна · Яўрэйская Бракгаўза і Эфрона · Кароткая яўрэйская · Малы Бракгаўза і Эфрона · Новы · Універсальная літоўская энцыклапедыя · Britannica (11-th) · Britannica (онлайн) · Brockhaus · Treccani · Universalis | ||||
Абласныя цэнтры Украіны | ||
|---|---|---|
|  | |
1 горад з асаблівым статусам, 2 сталіца АР Крым, 3 Фактычна кантраліруецца прыхільнікамі ДНР і ЛНР, 4 Фактычна кантраліруецца Расіяй. | ||
 | Адэса • Керч • Кіеў • Ленінград • Масква • Мінск • Мурманск • Новарасійск • Севастопаль • Смаленск • Сталінград • Тула • Брэсцкая крэпасць (крэпасць-герой) | |
.svg?lang=be){kind=small}