नेपाल लिपि
प्राचीन व मध्यकालीन नेपालय् छ्यलातःगु लिपियात नेपाल लिपि धाइ। थ्व लिपि ब्राम्हि लिपिं बुया वया नेपालय् विकशित जूगु व नेपाःया च्वयेगु पहः काःगु लिपित ला। वर्तमान नेपालय् दकलय् चलनचल्तीइ दूगु देवनागरी लिपि धाःसा थ्व पुचलय् मला। प्राचीन निसें मध्यकालीन नेपालय् थ्व लिपितयेगु यक्व छ्येलेज्या जुगु खने दु। व ईलय् च्वयातःगु शिलालेख, सफू, ताम्रपत्र, ताडपत्र आदिइ थ्व लिपित छ्यलातःगु खनेदु। थ्व लिपिं आपालं संस्कृत, पुलां नेवा व नेपालभाषाया च्वखँ च्वयातःगु दु। थ्व लिपित वर्तमान कालय् प्रायः लोप जुइ धुंकल। थ्व लिपितेत म्वाकेगु कुतः धाःस जुया च्वंगु दु। नेपाललिपिया छुं लिपिइ पत्रिका पिकायेगु, सफू पिकायेगु व थुकिगु कम्प्युटर फन्ट देकेगु ज्या जुइ धुंकुगु दु। छुं लिपिया युनिकोड नं दयेकिगु ज्या जुयाच्वंगु दु।
इतिहास
[सम्पादन]नेपाललिपि ब्राह्मि लिपिं बुयावःगु कुटिलाक्षरं उत्तर लिछ्चवि जुसें नेपालय् बुयावःगु छगू स्थानीय लिपि ख। थ्व लिपिइ च्वयातःगु दकले पुलांगु दसुइ थ्यं-मथ्यं झिन्छसः दँ न्ह्यःया नेसं २८या लङ्कावतार ग्रन्थ छगू ख। [१] नेपाललिपिविज्ञान सफू कथं थ्व लिपिया न्हापांगु इलय् थुकिलि कुटिला लिपिया प्रभाव खनेदत धाःसा लिपा नागरी लिपि ल्वाकछ्याना च्वयेगु चलन दयावल। नेसं ४०० निसें ८०० दथुइ थ्व लिपि नेपालमण्डलया दक्व भाय्या लिपि जुल (नेपालभाषा, संस्कृत, प्राकृत, मैथिली आदि)। नापं, थ्व लिपि च्वयेगु थीथी पहः नं लिपा दयावल गुकिलि पाचुमोल, भुजिंमोल, रञ्जना आदि दुथ्याः।
आखःत
[सम्पादन]| 𑐮𑑂𑐫𑐵𑐁𑐏𑑅 | 𑑉 | 𑐀 | 𑐁 | 𑐂 | 𑐃 | 𑐄 | 𑐅 | 𑐆 | 𑐇 | 𑐊 | 𑐋 | 𑐌 | 𑐍 | 𑐀𑑄 | 𑐀𑑅 | 𑐱𑑂𑐬 | 𑐎 | 𑐏 | 𑐐 | 𑐑 | 𑐒 | 𑐔 | 𑐕 | 𑐖 | 𑐗 | 𑐘 |
| 𑐔𑐶𑑄 | 𑐚 | 𑐛 | 𑐜 | 𑐝 | 𑐞 | 𑐟 | 𑐠 | 𑐡 | 𑐢 | 𑐣 | 𑐥 | 𑐦 | 𑐧 | 𑐨 | 𑐩 | 𑐫 | 𑐬 | 𑐮 | 𑐰 | 𑐱 | 𑐲 | 𑐳 | 𑐴 | 𑐣𑑂𑐴 | 𑐩𑑂𑐴 | 𑐮𑑂𑐴 |
सःग्वः
[सम्पादन]नेपाललिपि निताः सःग्वः बाय् ग्वःआखः दु: माग्वः (माआखः) व बाग्वः (बाआखः)।
माआखः
[सम्पादन]माग्वःयात सः कथं प्यथिइ व लिपि कथं निथिइ ब्वथलेछिं[२]:
सः कथं
[सम्पादन]- हामाग्व
- ज्वःलाः स्वामाग्वः
- ज्वः मलाः स्वामाग्वः
- नाया माग्वः
नापं माग्वः नाप स्वाना च्वयेगु थीथी चिं थथे दु:
- मिलाफुति
- मोलफुति
- लिनिफुति
लिपिकथं
[सम्पादन]लिपि कथं मा आखःयात हालिपि व स्वालिपिइ ब्वथलेछिं। हालिपि छगू लिपिब्वं क्वचाइ धाःसा स्वालिपि निगू, स्वंगू, बाय् प्यंगू लिपिब्व स्वाना दयाच्वनि।
बाआखः
[सम्पादन]सः कथं बाआखःयात थथे ब्वथलातःगु दु: कथुग्वः, थक्वग्वः, ल्हुकुग्वः, वाछेंग्वः, मुतुसिग्वः, दथुग्वः, क्वाःग्वः। लिपिकथं धाःसा छ्यंध्वः, म्हब्व व तुतिया आधारय् थीथी आखलय् ब्वयातःगु दु।
चिं
[सम्पादन]आखःग्वः नापं नेपाललिपिइ थीथी चिंया छ्यला नं दु। छुं मू चिं थथे दु [३]:
- मंगल चिं: छमां चिं (ॐ, स्वस्तिक आदि), शुभशमाप्ति चिं
- झासु चिं: खँग्वः झासु (,), बाझासु (;) व त्याक्क झासु (छत्याक्क "।" व नित्याक्क॥)
- तँसा चिं (%, *)
- हिलाबुला चिं: आखः न्ह्यने ल्युने जुसा, ल्युनेयात न्ह्यने व न्ह्यनेयात ल्युने यंकेत छ्यलीगु ल्याः आख।
- म्हुसा चिं: फुतिझ्वः, चीध्वःझ्वः, थथ्या क्वथ्या झ्वः, गुणन चिं "x" , क्वथा चिं "()"
- मात्रा त्वःफू चिं
- सांकेतिक ल्या
- थाय्जाय्काः चिं
- विशिष्ट चिं
- चीहा नां चिं
स्वयादिसँ
[सम्पादन]लिधंसा
[सम्पादन]- ↑ सफू: नेपाललिपिविज्ञान-सामान्य परिचय, च्वमि ज्वाला स्थापित, काशीनाथ तमोट, पिकाक: नेपालमण्डल घःचाःधुकू
- ↑ सफू: नेपाललिपिविज्ञान-सामान्य परिचय, च्वमि ज्वाला स्थापित, काशीनाथ तमोट, पिकाक: नेपालमण्डल घःचाःधुकू
- ↑ सफू: नेपाललिपिविज्ञान-सामान्य परिचय, च्वमि ज्वाला स्थापित, काशीनाथ तमोट, पिकाक: नेपालमण्डल घःचाःधुकू